Ο δικός μας Όμηρος, ο δικός μας Στράβων!

ΑΡΧΗΓΕΤΗΣ ΤΗΣ ΓΕΩΓΡΑΦΙΑΣ

ΜΙΑΣ ΑΠΟ ΤΙΣ ΠΙΟ ΣΗΜΑΝΤΙΚΕΣ ΕΠΙΣΤΗΜΕΣ

ΕΙΝΑΙ Ο… ΟΜΗΡΟΣ!

Τι σημαίνει, στην σύγχρονη εποχή, «Γεωγραφία»;
 Έναν άχρηστο μάθημα στα σχολεία, που με αφόρητο το συναίσθημα της δυσαρέσκειας ή της αδιαφορίας, ακούν και υποχρεώνονται να διαβάσουν οι μαθητές, χάριν του βαθμού και όχι της γνώσης…

          Κι ενώ η δική μας παιδεία περνά το μήνυμα στους μαθητές, τους αυριανούς δηλαδή υπεύθυνους πολίτες ότι η γεωγραφία δεν είναι σημαντική επιστήμη ο Στράβων, ο γεωγράφος και ιστορικός που γεννήθηκε στην Αμάσεια του Πόντου το 63 π.Χ., τονίζει:

          Την γεωγραφία ασκεί ο ίδιος ο άνθρωπος

          που ασχολείται με την τέχνη του βίου,

          δηλαδή με την ευτυχία…

          Σήμερα, η ευτυχία και η ευδαιμονία είναι έννοιες συνυφασμένες με την απόκτηση και διατήρηση όλο και περισσότερων οικονομικών αγαθών. Η τέχνη του βίου έχει αποκτήσει υπέρμετρη υλική διάσταση, με αποτέλεσμα κάθε σκέψη ή θεωρία, συναίσθημα ή πράξη να αποκτά βαρύτητα και σπουδαιότητα τόσο για έναν άνθρωπο όσο και για το κοινωνικό περιβάλλον αυτού, μόνο όταν μπορεί να μετρηθεί με ποσότητες χρηματοοικονομικής εξουσίας.

          Δεν ήταν, όμως, πάντα έτσι οι άνθρωποι. Υπήρχαν εποχές που πιο σημαντικές επιστήμες από αυτές της τεχνολογίας και της οικονομίας ήταν η φιλοσοφία και η γεωγραφία. Επρόκειτο για εποχές των αρχαίων Ελλήνων, οι οποίοι εκτιμούσαν ότι ευτυχισμένος είναι ο άνθρωπος που ερευνά και μαθαίνει όσα περισσότερα μπορεί για τα ανθρώπινα αλλά και για τα θεϊκά πράγματα, δηλαδή εκείνος που προσπαθεί να κατακτήσει την πολυμάθεια, μέσα από την συνειδητή συμμετοχή του στον κατακτητικό της γνώσης αγώνα.

          Στην εποχή μας, δεν ασχολούμαστε ούτε με την φιλοσοφία ούτε με την γεωγραφία, γιατί δεν πιστεύουμε, ή δεν μας έμαθαν να πιστεύουμε, ότι αυτές οι επιστήμες μπορούν να μας προσφέρουν τα απαραίτητα εφόδια που θα χαρίσουν την επίγεια ευτυχία. Είναι τραγικό το φαινόμενο της μοντέρνας κοινωνίας μας, μέσα στα πλαίσια του οποίου έχει αφαιρεθεί από την έννοια και την πράξη της προσωπικής ευτυχίας η συλλογική, κι ακόμα παραπέρα, η εθνική της διάσταση. Όμως, ούτε ο άνθρωπος ως μονάδα ούτε η κοινωνία ως σύνολο ατόμων, μπορούν να νοιώσουν ευτυχία, αν δεν προϋπάρχει στην ζωή τους η περηφάνια. Η καλώς εννοούμενη περηφάνια, αυτή που συνδέεται με τα θαυμαστά έργα τόσο ενός προσώπου όσο και μιας ολόκληρης εθνικής εποχής.

          Ο Στράβων ένοιωθε περηφάνια για τους προγόνους του, σε αντίθεση με εμάς που δεν νοιώθουμε τίποτα ή σχεδόν τίποτα. Αν τύχει και κάποια ξένη προσωπικότητα μας υπενθυμίσει την προσφορά των προγόνων μας στην παγκόσμια ιστορία, τότε μας πλημμυρίζει περηφάνια, αλλά φευγαλέα και επιφανειακά. Δεν είναι ικανή, δυστυχώς, αυτή η υπενθύμιση να κλονίσει την νοσηρή αδράνεια στην οποία έχει υποπέσει ο εγκέφαλός μας…

          Γεγονός παραμένει ότι αν δεν γνωρίζουμε τον τόπο μας, δεν μπορούμε να προετοιμάζουμε γόνιμο έδαφος για τις μελλοντικές γενιές. Η γεωγραφία δεν είναι απλά ο τόπος μας, η γη μας. Είναι πολλά περισσότερα, είναι η ίδια η ζωή του ανθρώπου, όπως μας διδάσκει ο Στράβων, είναι αυτή που μαζί με την φιλοσοφία μας μαθαίνουν να ζούμε καλύτερα.

          Αρχηγέτης της γεωγραφίας είναι ο Όμηρος! Τα επικά έργα του αρχαίου προγόνου μας τα διδάσκονται στα σχολεία, αλλά ταυτόχρονα διδάσκονται τα παιδιά μας ότι δεν πρόκειται για ιστορική πηγή, πάνω στην οποία μπορούν να βασιστούν σύγχρονες επιστήμες. Ο Στράβων διαψεύδει τους σημερινούς υπεύθυνους του εκπαιδευτικού συστήματος!

          […] ΚΑΙ ΠΡΩΤΟΝ ΟΤΙ ΟΡΘΩΣ ΥΠΕΙΛΗΦΑΜΕΝ ΚΑΙ ΗΜΕΙΣ ΚΑΙ ΟΙ ΠΡΟ ΗΜΩΝ, ΩΝ ΕΣΤΙ ΚΑΙ ΙΠΠΑΡΧΟΣ, ΑΡΧΗΓΕΤΗΝ ΕΙΝΑΙ ΤΗΣ ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΗΣ ΕΜΠΕΙΡΙΑΣ ΟΜΗΡΟΝ, ΟΣ ΟΥ ΜΟΝΟΝ ΕΝ ΤΗ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΠΟΙΗΣΙΝ ΑΡΕΤΗ ΠΑΝΤΑΣ ΥΠΕΡΒΕΒΛΗΤΑΙ ΤΟΥΣ ΠΑΛΑΙ ΚΑΙ ΤΟΥΣ ΥΣΤΕΡΟΝ, ΑΛΛΑ ΣΧΕΔΟΝ ΤΙ ΚΑΙ ΤΗ ΚΑΤΑ ΤΩΝ ΒΙΟΝ ΕΜΠΕΙΡΙΑ ΤΟΝ ΠΟΛΙΤΙΚΟΝ, ΑΦ΄ ΗΣ ΟΥ ΜΟΝΟΝ ΠΕΡΙ ΤΑΣ ΠΡΑΞΕΙΣ ΕΣΠΟΥΔΑΣΕΝ ΕΚΕΙΝΟΣ, ΟΠΩΣ ΟΤΙ ΠΛΕΙΣΤΑΣ ΓΝΟΙΗ ΚΑΙ ΠΑΡΑΔΩΣΕΙ ΤΟΙΣ ΥΣΤΕΡΟΝ ΕΣΟΜΕΝΟΙΣ, ΑΛΛΑ ΚΑΙ ΤΑ ΠΕΡΙ ΤΟΥΣ ΤΟΠΟΥΣ ΤΟΥΣ ΤΕ ΚΑΘ΄ ΕΚΑΣΤΑ ΚΑΙ ΤΟΥΣ ΚΑΤΑ ΣΥΜΠΑΣΑΝ ΤΗΝ ΟΙΚΟΥΜΕΝΗΝ ΓΗΝ ΤΕ ΚΑΙ ΘΑΛΑΤΤΑΝ. ΟΥ ΓΑΡ ΑΝ ΜΕΧΡΙ ΕΣΧΑΤΩΝ ΑΥΤΗΣ ΠΕΡΑΤΩΝ ΑΦΙΚΕΤΟ ΤΗ ΜΝΗΜΗ ΚΥΚΛΩ ΠΕΡΙΙΩΝ.

          Απόδοση στην νέα ελληνική γλώσσα:

          […] Πρώτον, δικαιούμαι να θεωρώ τον Όμηρο, καθώς ο Ίππαρχος και οι προγενέστεροι ομότεχνοί μου, ιδρυτή της γεωγραφικής επιστήμης. Όχι μόνο ξεπέρασε στην ποιητική αρετή τους πάντες, παλαιούς και νέους, αλλά ακόμη και στην γνώση της δημόσιας ζωής. Με αυτήν την γνώση δεν μελέτησε μόνο τις ανθρώπινες πράξεις (εν τέλει έφτασε να γνωρίζει πάμπολλες και τις παρέδωσε στις επόμενες γενιές) αλλά και τους τόπους τόσο ξεχωριστά όσο και σε όλον τον κατοικημένο κόσμο, σε στεριά και σε θάλασσα.

          Παρατηρούμε, συνθετικά εξετάζοντας τον λόγο του Στράβωνα, ότι γι΄ αυτόν ο Όμηρος ήταν ο Έλληνας που είχε κατακτήσει την πολυμάθεια. Ήταν άριστος ποιητής, άριστος γνώστης της δημόσιας και κατ΄ επέκταση της πολιτικής πραγματικότητας, αλλά και άριστος μελετητής των πάμπολλων ανθρώπινων πράξεων. Η πολυσύνθετη προσωπικότητα του ήταν άμεσα δεμένη κι εξαρτώμενη και από τις συλλογές γνώσεων που αφορούσαν τους τόπους που ζούσαν οι άνθρωποι. Γιατί, δεν θα ήταν δυνατόν να γνωρίζει την ανθρώπινη συμπεριφορά (σε όλα της τα επίπεδα), αν δεν την είχε συναρτήσει άμεσα με το γεωγραφικό περιβάλλον! Διαφορετικά συμπεριφερόταν οι άνθρωποι του βουνού από αυτούς της πεδιάδας ή της θάλασσας, μα για να το συνειδητοποιήσει αυτό ο ερευνητής, πρέπει να εντοπίσει το φαινόμενο. Για να το πετύχει αυτό, πρέπει να ταξιδέψει, να προβληματιστεί, να συγκρίνει… Η περιγραφή τόπων, δηλαδή η περιγραφή της γης, αποκτά σημασία, όταν έχει ως κέντρο βάρους της τον άνθρωπο. Κι αυτό το ήξερε ο Όμηρος.

          Κατά τον Στράβωνα, ο Όμηρος είναι ο πρώτος φιλόσοφος που τόλμησε να κάνει κύριο μέλημά του την επιστήμη της γεωγραφίας, ακριβώς γιατί αναγνώριζε την σπουδαιότητά της στην εξελικτική πορεία των ανθρώπων. Τον χαρακτηρίζει αρχηγέτη αυτής της επιστήμης, γιατί αυτός περιέγραψε την γη με τον καλύτερο, αλλά και ακριβέστερο τρόπο, έστω κι αν χρησιμοποιεί την αλληγορία:

          Πρώτα θεωρεί την οικουμένη από παντού να την βρέχει ο Ωκεανός, πράγμα σωστό. Έπειτα άλλες χώρες αναφέρει ονομαστικά, ενώ για άλλες κάνει υπαινιγμούς έμμεσους. Σαφώς μιλάει για Λιβύη και Αιθιοπία και Σιδονίους και Ερεμβούς (εννοώντας μάλλον τους Άραβες Τρωγλοδύτες), ενώ γι΄ αυτούς της μακρινής ανατολής και δύσης λέει πως τα μέρη τους βρέχονται από τον Ωκεανό…

          Για τους ανθρώπους στη δύση, παρουσιάζει τόσο την ευτυχισμένη ζωή τους όσο και το εύκρατο κλίμα όπου ζουν. Γνώριζε φαίνεται τον πλούτο της Ιβηρίας (αυτόν κυνηγούσε εδώ ο Ηρακλής…).

          Ο γεωγράφος Στράβων μελέτησε και στηρίχτηκε στο έργο του Ομήρου, αποκρυπτογραφώντας τα κρυμμένα μυστικά της μακρινής πραγματικότητας. Ταξίδεψε, για να ζωντανέψει τον κόσμο του Ομήρου, επειδή τον πίστεψε. Όπως τον πίστεψε και ο Ηράκλειτος, ο προσωκρατικός φιλόσοφος που είναι ο Ομηρικότερος όλων, όπως μας λέει ο Στράβων.

Πηγή: Στράβων, ΑΠΑΝΤΑ 1,

Γεωγραφικών Α΄, εκδ. Κάκτος, 1994