Νέα έρευνα αποκαλύπτει γυναικείες μορφές με όπλα στη μυκηναϊκή τέχνη

Ορισμένες μορφές που φέρουν σπαθιά στη μυκηναϊκή τέχνη μπορεί να είναι γυναίκες και να έχουν τελετουργικό χαρακτήρα. Κρατήρας από το Τεκέ Χαλά Σουλτάνας, Κύπρος. [Credit: Peter M. Fischer και Teresa Bürge / N. Antognelli Michel]

 1/11/2024

Μια πρόσφατη έρευνα από την αρχαιολόγο Nicoletta Antognelli Michel του Τεχνικού Πανεπιστημίου του Darmstadt οδήγησε σε μια πρωτοποριακή ερμηνεία στον τομέα της μυκηναϊκής εικονογραφίας. Η έρευνά της υποδηλώνει ότι μια συγκεκριμένη ομάδα ανθρώπινων μορφών που απεικονίζονται σε εικονογραφικού τύπου κρατήρες της Υστεροελλαδικής περιόδου, γνωστούς με την ονομασία «Σπαθοφόροι» («Sword Bearers»), μπορεί να αντιπροσωπεύουν γυναίκες αντί για άνδρες πολεμιστές, όπως θεωρούνταν προηγουμένως.

Η μελέτη της Michel επικεντρώνεται σε χαρακτηριστικές μορφές που εμφανίζονται σε κρατήρες της Ύστερης Μυκηναϊκής περιόδου. Οι μορφές αυτές φέρουν ένα ξίφος σταυρωμένο στο στήθος και φορούν έναν μακρύ, περίτεχνο, εντυπωσιακό μανδύα, εκτός από μακριά μαλλιά, μια λεπτομέρεια που συνήθως συνδέεται με γυναικείες αναπαραστάσεις στη μινωική και μυκηναϊκή εικονογραφία. Παραδοσιακά, οι μορφές αυτές έχουν αναγνωριστεί ως άνδρες λόγω της παρουσίας του σπαθιού, ενός αντικειμένου που ιστορικά συνδέεται με την αρρενωπότητα. Ωστόσο, η Michel προτείνει ότι οι μορφές αυτές μπορεί πράγματι να είναι γυναικείες και να συνδέονται περισσότερο με τελετουργικούς ρόλους παρά με πολεμικές επιχειρήσεις.

Ο συμβολισμός του όπλου σε αυτές τις μορφές θα μπορούσε να συνδέεται περισσότερο με την τελετουργική δύναμη και τη γυναικεία εξουσία στις θρησκευτικές τελετές παρά με την αναπαράσταση της βίας ή του πολέμου, εξήγησε η Michel στην ανάλυσή της. Η αρχαιολόγος υποστηρίζει ότι στον πολιτισμό του Αιγαίου, οι γυναίκες κατείχαν εξέχουσα θέση στις θρησκευτικές και τελετουργικές πρακτικές, γεγονός που καθιστά εύλογο ότι αυτές οι μορφές που φέρουν σπαθί αντικατοπτρίζουν συμβολικούς, μη στρατιωτικούς ρόλους.

Ο κρατήρας του πλοίου από την Έγκωμη.
 [Credit: Παγκόσμια Μουσεία Πολιτισμού / Μουσείο Μεσογείου]

Το κλειδί στην πρόταση της Michel βρίσκεται σε μια εξαντλητική ανασκόπηση των χαρακτηριστικών το φύλου στην αιγαιακή εικονογραφία. Παραδοσιακά, ο προσδιορισμός του φύλου στις μυκηναϊκές παραστάσεις είναι δύσκολος, καθώς πολλές ανθρώπινες μορφές παρουσιάζονται με στυλιζαρισμένα χαρακτηριστικά που αποκρύπτουν συγκεκριμένες λεπτομέρειες. Οι περισσότερες αναπαραστάσεις διαθέτουν κοντά μαλλιά και γενική ενδυμασία. Ωστόσο, ορισμένες λεπτομέρειες, όπως η παρουσία μακριών μαλλιών και περίτεχνης ενδυμασίας, ερμηνεύονται ως θηλυκά στοιχεία σε άλλες απεικονίσεις του μυκηναϊκού πολιτισμού.

Το συμπέρασμα αυτό βασίζεται στο έργο της ερευνήτριας Louise Steel, η οποία είχε ήδη προτείνει ορισμένα οπτικά στοιχεία ως δείκτες φύλου, όπως τα χτενίσματα, τα ρούχα και τα αξεσουάρ. Στην ανάλυσή της, η Michel χρησιμοποιεί αυτούς τους δείκτες για να ενισχύσει την υπόθεσή της ότι οι «Σπαθοφόροι» θα μπορούσαν να αντιπροσωπεύουν γυναίκες και όχι άνδρες πολεμιστές.

Μεταξύ των μορφών που μελετήθηκαν είναι ιδιαίτερα μία από τις Μυκήνες, η οποία φέρει το ίδιο ύφος του μανδύα και τη διάταξη του σπαθιού στο στήθος. Πρόκειται για μια από τις λίγες περιπτώσεις όπου έχει καταγραφεί μια γυναικεία μορφή με όπλο, γεγονός που, σύμφωνα με την Michel, δικαιολογεί την επανεξέταση των συμβολικών ρόλων αυτών των εικόνων και όχι την ερμηνεία τους από στρατιωτική σκοπιά.

Θραύσμα κρατήρα από την Ουγκαρίτ (Musée du Louvre inv. no. AO 13143). [Credit: Hervé Lewandowski / GrandPalaisRmn (Μουσείο του Λούβρου)]

Επιπλέον, η ανάλυση υπογραμμίζει ότι το πλαίσιο στο οποίο εμφανίζονται αυτά τα εικονογραφικά στοιχεία δεν έχει στοιχεία βίας. Οι «Σπαθοφόροι» απεικονίζονται σε ειρηνικές σκηνές, όπως πομπές ή δίπλα σε άρματα, και τα σπαθιά τους παρουσιάζονται διακοσμητικά, υποδηλώνοντας περισσότερο συμβολική παρά στρατιωτική λειτουργία.

Η ανάλυση της Michel εστιάζει επίσης σε ορισμένες οπτικές λεπτομέρειες των μορφών που υποστηρίζουν τη γυναικεία τους ταυτότητα. Οι μορφές φορούν στολίδια, όπως κορδέλες στα μαλλιά και καλύμματα κεφαλής, κοινά στοιχεία στις γυναικείες απεικονίσεις του Αιγαίου. Φέρουν επίσης περιδέραια και βραχιόλια, λεπτομέρειες που στην εικονογραφία της περιοχής προορίζονται κυρίως για τις γυναίκες, ενώ σπάνιες μόνο είναι οι περιπτώσεις ανδρών που κοσμούνται με κοσμήματα σε θρησκευτικά πλαίσια. Η Michel υποστηρίζει ότι αυτές οι χαρακτηριστικές λεπτομέρειες χρησιμεύουν ως οπτικά στοιχεία που υποστηρίζουν την πρότασή της να ερμηνεύσει τους «Σπαθοφόρους» ως γυναικείες αναπαραστάσεις.

Η ερμηνεία της Michel αποκαλύπτει ότι η μυκηναϊκή εικονογραφία μπορεί να ήταν πιο περιεκτική και πολύπλοκη στον έμφυλο συμβολισμό της από ό,τι πιστεύαμε προηγουμένως. Στα συμπεράσματά της, η Michel ενθαρρύνει τους αρχαιολόγους και τους μελετητές της αρχαίας τέχνης να επανεξετάσουν τους έμφυλους συνειρμούς που συνδέονται με τα όπλα, προτείνοντας ότι η αυτόματη συσχέτιση των σπαθιών με τις ανδρικές μορφές μπορεί να αποτελεί αντανάκλαση σύγχρονων πολιτισμικών προκαταλήψεων παρά ακριβή απεικόνιση των πρακτικών εκείνης της εποχής.

Διαβάστε εδώ τη σχετική επιστημονική δημοσίευση.

Antognelli Michel N. The ‘Sword Bearers’: Women Bearing Swords? Rethinking a Group of Figures in Mycenaean Pictorial Vase Painting. The Annual of the British School at Athens. Published online 2024:1-40. doi:10.1017/S0068245424000108

Πηγή: LBV Magazine & anaskafi.blogspot.com