Πανάθεμά σε, ξενιτιά, με τα φαρμάκια πό 'χεις

Ο Κτίτωρ Λάζαρος Κρεμεζόπουλος στον νάρθηκα του Αγίου Νικολάου

15/5/2025

Κάθε σπίτι είχε κι έναν στα ξένα, γιο, άντρα, ξάδερφο και πάντα περίμεναν τα νέα τους με τον κυρατζή που θα επέστρεφε στον τόπο.

 Γράφει η Μήλιου Θεοδώρα του Αθανάσιου

Αυτός εκόμιζεν εις την έρημον Σέλτσα γράμματα και χρήματα των ξενιτευμένων τέκνων της, και σπανιώτατα και κανένα εξαυτών.

Οι Ερατυρείς χιλιοτραγούδησαν τον καημό της ξενιτιάς στα νυχτέρια και τα  πανηγύρια: «Πανάθεμά σε, ξενιτιά, με τα φαρμάκια πό ‘χεις», «Ξενιτεμένο μου πουλί και παραπονεμένο», «Παρηγοριά έχ’ ο θάνατος και λησμοσύνη ο Χάρος κι ο ζωντανός ξεχωρισμός παρηγοριά δεν έχει», «Ανάθεμά σε Μπουγδανιά, Βλαχιά και Μπουκουρέστι πό ‘χεις ποτάμια απέραντα, βουνά που δεν πατιούνται…”, όπως και τον καημό της επιστροφής στην πατρίδα. «Δώδεκα χρόνους έκαμα στην ξινιτιά χαμένος κι ύστερα από δώδεκα γυρίζω στην πατρίδα ».

Η αγωνία για τα νέα του ξενιτεμένου άσπρισε τα μαλλιά των συγγενών και θόλωσε το βλέμμα από τις μάνες που αγνάντευαν τον κάμπο και τα γύρω βουνά μην τύχει και γυρίσει απροσδόκητα.

Η Εράτυρα αποχαιρέτησε γενιές και γενιές ανθρώπων, οι οποίοι αναζήτησαν μια καλύτερη τύχη σε πόλεις της βαλκανικής.

Το πρώτο κύμα μαζικής μετακίνησης ανθρώπων για την ξενιτιά αρχίζει από τις αρχές του 17ου αιώνα.

Χρησιμοποιώντας τα καραβάνια των κυρατζήδων, που μετέφεραν προϊόντα της περιοχής, αναζητούσαν μια καλύτερη τύχη στις χώρες της Πρώην Γιουγκοσλαβίας, όπως τη Σερβία, στα ρουμανικά Πριγκιπάτα, τη Μολδαβία, τη Βλαχία, στη νότια Ρωσία, στη Κωνσταντινούπολη και στις χώρες της Μεσευρώπης.

Αρχικά μετανάστευαν μόνο οι άρρενες και συνήθως σε ομάδες των 5 ως 10 ατόμων. Τα αρσενικά της οικογένειας αποδημούσαν, αφού είχαν συμπληρώσει το 12ο έτος της ηλικίας τους, και ακολουθούσαν άλλους Μακεδόνες που εγκατέλειπαν την πατρίδα τους.

Στο δρόμο διάφορα άτομα χωρίζονταν από τα υπόλοιπα μέλη της ομάδας και εγκαθίσταντο σε μέρη όπου πίστευαν ότι θα μπορούσαν να σταδιοδρομήσουν. Το φαινόμενο αυτό παρατηρούνταν ακόμη και ανάμεσα σε μέλη της ίδιας οικογένειας.

Ο βαλκάνιος ερατυραίος πραματευτής κουβαλά στο δισάκι του τις πίτες της μάνας του και εικόνες από τα πανηγύρια και τα γλέντια στο χωριό.

Άφηναν πίσω τις γυναίκες στην πατρίδα τους, ειδικά τον πρώτο καιρό, διότι πίστευαν πως η εγκατάστασή τους δεν θα ήταν μόνιμη και αργότερα ακολουθούσε η υπόλοιπη οικογένεια, αφού ευδοκιμούσαν οικονομικά.

Απόδειξη όλων των παραπάνω, οι περιπτώσεις ξενιτεμένων οικογενειών όπως της οικογένειας Κάτανου (Γιάννης Ν. Κάτανος και Αντώνιος Ν.Κάτανος), η οποία διατηρούσε καταστήματα στην Κωνσταντινούπολη, της οικογένειας Κατσίκα στη Σερβία και Κωτούλα στην Ρουμανία.

Οι ξενιτεμένοι βαλκάνιοι πραματευτές δεν ξεχνούσαν ποτέ την δροσόλουστη Σέλτσα.

Απόδειξη της ευημερίας τους τα αρχοντικά με τις ενδιαφέρουσες τοιχογραφίες και οι εικόνες στις εκκλησίες, η σπάνια τεχνοτροπία διακόσμησης του Αγίου Νικάνορα και οι δωρεές στα εκπαιδευτικά ιδρύματα του χωριού.

Χαρακτηριστική εικόνα στα μάτια όλων μας οι δωρητές της εκκλησίας του Αγίου Νικολάου, τα αδέλφια Κρημιζά έμποροι υφασμάτων στα βαλκάνια, που παρουσιάζονται να κρατούν στα χέρια τους την εκκλησία, αλλά και εικόνες στην ρουμανική γλώσσα, φερμένες στην εκκλησία του Αγίου Νικάνορα, ο διάκοσμος του οποίου αποτελεί ένα σπάνιο δείγμα εκκλησιαστικού μπαρόκ.

Αποδείξεις, λοιπόν, για γενιές ανθρώπων οι οποίοι μετέφεραν στις νέες πατρίδες τους στάσεις ζωής, αλλά επιστρέφοντας έφεραν νέες αντιλήψεις και συνήθειες.

Εικόνα 1. Καταστήματα «Αγορά – Ερμής» στην Κωνσταντινούπολη, των αδερφών Κάτανου. Στο κέντρο της φωτογραφίας στη δεύτερη σειρά από κάτω διακρίνονται τα δυο αδέρφια, ενώ περιτριγυρίζονται από το σύνολο του προσωπικού. (1926, Οικογενειακό Αρχείο Βασιλικής Γραμμένου-Δακουρά)

Όλοι μεγαλώσαμε με ιστορίες συγγενών που καζάντησαν στα ξένα, όλοι διαμορφώσαμε μια επιμέρους ταυτότητα (παρά την προσωπικές ιδεολογίες και στάσεις ζωής) με τον συλλογικό μύθο «να πάρουμε την Πόλη» και τα εθνικά σύνορα «να γυρίσουν στην κόκκινη μηλιά».

Γιατί; Γιατί μας μεγάλωσαν σοφοί παππούδες και γιαγιάδες με πραγματικά παραμύθια και ιστορίες. Είμαστε αυτοί που έζησαν σε πόλεις μακριά από την πατρίδα, αλλά εκεί που χτυπούσε η καρδιά του ελληνισμού.

Είμαστε Ερατυραίοι! Άνθρωποι που στο αίμα τους έχουν την περιπέτεια, άνθρωποι νοικοκυραίοι, άνθρωποι χωρατατζήδες, άνθρωποι που θα σου ανοίξουν το σπίτι και την καρδιά τους.

Άνθρωποι που αγαπούν τον τόπο τους και θυσιάζονται γι’ αυτόν. Μπορεί οι καιροί να άλλαξαν, αλλά οι αξίες μας όχι!

Εράτυρα, Ψηφιακό Περιοδικό Εράτυρας Βοΐου Κοζάνης, Τεύχος 02 – Νοέμβριος 2022 -Πηγή: oikohouse.wordpress.