Θεσσαλονίκη: Ο μακεδονικός τάφος του Φοίνικα καταδεικνύει τον σύνδεσμο μεταξύ ομηρικής και μακεδονικής ανδρείας

 18/6/2023

Η χρυσή λάρνακα του αετώματος του «τάφου του Φοίνικα»

Στο αριστερό πέρας της παράστασης του αετώματος του «μακεδονικού τάφου του Φοίνικα» Θεσσαλονίκης εικονίζεται ένα τετράπλευρο κιβωτίδιο, μια λάρνακα, σε προοπτική απόδοση περίπου ¾ (εικ. 1). 

Πρόθεση του ζωγράφου δεν είναι να δείξει στον θεατή μόνο τη λάρνακα, αλλά κυρίως το περιεχόμενό της, ώστε εφαρμόζοντας ένα εικονογραφικό τέχνασμα, γνωστό από αγγειογραφικές παραστάσεις λαρνάκων, την αποδίδει με το κάλυμμα ανασηκωμένο, αποκαλύπτοντας το λαμπρό της περιεχόμενο, ένα χρυσό στεφάνι με πλούσιο φύλλωμα (εικ. 2). Χρυσή απεικονίζει και την ίδια τη λάρνακα, χρωματίζοντάς την με χρυσοκίτρινες αποχρώσεις.

Αν και οι λάρνακες αποτελούν οικιακά αντικείμενα που χρησιμοποιούνταν για τη φύλαξη κοσμημάτων, ειδών καλλωπισμού ή πολυτελών ενδυμάτων και εντάσσονται στην επίπλωση του γυναικωνίτη της αρχαίας οικίας, η συγκεκριμένη ανήκει ασφαλώς στον πολεμιστή που εικονίζεται δίπλα της, αναπαυόμενος στη Χώρα των Μακάρων, όπου εκτυλίσσεται η σκηνή του αετώματος.

H παρουσία πραγματικών λαρνάκων σε ταφικό περιβάλλον δεν είναι άγνωστη στη Μακεδονία. Είτε κατασκευασμένες απλώς από ξύλο, όπως στον τάφο της Αίνειας, είτε από ξύλο επενδεδυμένο με αργυρό έλασμα, όπως σε τάφο της Αμφίπολης, ή διακοσμημένο με επιχρυσωμένο άργυρο, όπως σε τάφο της Πύδνας, είτε ακόμη κι από καθαρό χρυσό, όπως το λαμπρό ζεύγος λαρνάκων της Βεργίνας, χρησιμοποιούνται ως οστεοδόχα σκεύη για την εναπόθεση των υπολειμμάτων καύσης του νεκρού, συνήθως μαζί με ένα πολύτιμο στεφάνι. Πρόκειται για πανάρχαιο έθιμο, γνωστό ήδη από την ομηρική περιγραφή της ταφής του Έκτορος, τα οστά του οποίου, τυλιγμένα σε πορφύρα, αποτέθηκαν στον τάφο μέσα σε χρυσή λάρνακα.

Σε μια λάρνακα, πολύτιμη προφανώς, εφόσον δεν γλίτωσε από τους τυμβωρύχους, φαίνεται ότι είχαν φυλαχθεί και τα υπολείμματα της καύσης του κύριου νεκρού του «τάφου του Φοίνικα», ενώ επιπλέον, βρέθηκαν στον θάλαμο στοιχεία χρυσών στεφανιών βελανιδιάς και μυρτιάς. Το ορθογώνιο άνοιγμα, διαστάσεων 50x25 εκ., που οι τυμβωρύχοι λάξευσαν σε έναν από τους γωνιόλιθους που έφρασσαν την είσοδο του τάφου (εικ. 3), προφανώς για να βγάλουν άθικτο κάποιο πολύτιμο κτέρισμα, αντιστοιχεί περίπου στις διαστάσεις και το σχήμα της μικρής λάρνακας της Βεργίνας και πιθανώς αποτέλεσε τη δίοδο διαρπαγής της λάρνακας του Φοίνικα.

Η γραπτή λάρνακα του αετώματος, σε πρώτη ανάγνωση, εντάσσεται στην παράσταση ως το πολύτιμο κιβώτιο που φυλάσσει το πλέον διακεκριμένο κτέρισμα που συνοδεύει τον εικονιζόμενο νεαρό πολεμιστή στη μεταθανάτια ζωή του, το βαρύτιμο στεφάνι του. Συνδυαζόμενη ωστόσο με τα εικονογραφικά συμφραζόμενα, προσδιόριζε την υψηλή θέση του στη μακεδονική στρατιωτική ελίτ και κυρίως τον ηρωικό χαρακτήρα του. 

Σε μια εποχή επαναπροσδιορισμού των αξιών της ανδρείας και του ηρωικού θανάτου ως υποσχέσεων ισχύος εν ζωή και πρόσβασης στην αθανασία της αιώνιας δόξας μετά θάνατον, η απεικόνιση αυτή λειτουργεί ως υπόρρητος συμβολισμός, που ενσωματώνοντας ηρωικούς υπαινιγμούς ομηρικής ανδρείας, με το ιδεολογικό υπόβαθρο του μακεδονικού στρατιωτικού ιδεώδους και την ευγλωττία του πολύτιμου υλικού της, προσδιορίζει, διαχωρίζει και εξαίρει την κοινωνική ομάδα που εκπροσωπεί το συγκεκριμένο μνημείο, την τάξη των Εταίρων, που πλαισιώνουν τον μακεδόνα βασιλιά. Πηγή: Εφορεία Αρχαιοτήτων Πόλης Θεσσαλονίκης