Όταν αποκαλύψαμε έναν άγνωστο θεό της Πέλλας

Τμήμα ψηφιδωτού δαπέδου στην περιοχή λατρείας του τοπικού θεραπευτή θεού Δάρρωνος. Μπροστά στην είσοδο γρύπας και αιλουροειδές επιτίθενται σε ελάφι (325-300 π.Χ.). [Credit: Από το προσωπικό αρχείο της Μαρίας Ακαμάτη-Λιλιμπακη]

Η παρατηρητικότητα και ευσυνειδησία ενός εργάτη οδήγησαν στην αποκάλυψη ενός άγνωστου θεού της Μακεδονίας μας

Η Μαρία Ακαμάτη-Λιλιμπάκη αφηγείται στο Short Stories πώς εντοπίστηκε και ταυτίστηκε την τελευταία μέρα των ανασκαφικών εργασιών του 1991 ένας άγνωστος μέχρι τότε θεός της Πέλλας. 

Το 1984 η τότε προϊσταμένη της ΙΖ΄ Εφορείας Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων, η αείμνηστη Μαίρη Σιγανίδου, μου ανέθεσε την έρευνα στο νοτιοδυτικό τμήμα του αρχαιολογικού χώρου της Πέλλας. 

Εκεί την περίοδο 1963-1965 είχε έρθει στο φως ένα κυκλικό ψηφιδωτό δάπεδο με φυτική διακόσμηση. Η τότε έρευνα, με τη διεύθυνση του Χαράλαμπου Μακαρόνα, αποκάλυψε μεγάλο κυκλικό κτίριο με τρεις μικρότερους κυκλικούς χώρους προσαρτημένους στην περιφέρειά του. Στον ένα από αυτούς ανήκε το παραπάνω ψηφιδωτό. 

Η νέα έρευνα αποκάλυψε τμήματα κτιριακών συγκροτημάτων ενταγμένων σε τέσσερα οικοιδομικά τετράγωνα. Παράλληλα τεκμηριώθηκε η χρονολόγηση των παλιότερων αρχιτεκτονικών λειψάνων στο τέλος του 5ου αι. π.Χ. Επιβεβαιώθηκε έτσι η ύπαρξη πολεοδομικού σχεδίου στην Πέλλα ήδη κατά την εποχή εγκαθίδρυσης εκεί της πρωτεύουσας του μακεδονικού βασιλείου. 

Στο ένα συγκρότημα, που είχε πρόσβαση από μνημειακό πλακοστρωμένο δρόμο με πεζοδρόμια, αποκαλύφθηκαν δίχωρος ναϊσκος, τράπεζα προσφορών και πολλά αναθήματα. Ήρθαν επίσης στο φως εγκαταστάσεις παροχής και αποθήκευσης νερού, χώρος με λουτήρα, εργαστήρια, αποθήκες. Το κτίριο αυτό το συσχετίσαμε με τη λατρεία της θεότητας με θεραπευτικό χαρακτήρα. 

Ορισμένα ευρήματα ενίσχυαν αυτή την άποψη: πήλινα ζεύγη άκρων χεριών, μικύλλα αγγεία (σ.μινιατούρες) για φαρμακευτικούς σκοπούς, λεπτά χάλκινα εργαλεία. Από την άλλη τα πήλινα και μαρμάρινα αναθήματα βεβαίωναν τη λατρεία εκεί διάφορων θεοτήτων, όπως συμβαίνει και σε άλλα ιερά της Πέλλας. 

Την τελευταία ανασκαφική μέρα του 1991 στο παραπάνω κτίριο γινόταν γενικός καθαρισμός του ανασκαφικού χώρου πριν από την τελική φωτογράφιση. Λίγο πριν αποχωρήσουμε το μεσημέρι, με φώναξε ο πολύ καλός εργάτης Γιώργος Τζιαφτάνης. Σκούπιζε το λιθόστρωτο δάπεδο υπαίθριου χώρου με φρεάτιο. Ήθελε να δω μια μικρή "λακκούβα" σε μια γωνιασμένη πέτρα που είχε μείνει στη θέση της μετά την αφαίρεση του στρώματος καταστροφής.

Του είπα να καθαρίσει καλύτερα την επιφάνεια και όταν αποδείχθηκε ότι επρόκειτο για τόρμο στήριξης κάποιου αντικειμένου, του ζήτησα να την μετακινήσει από τη θέση της, για να δούμε όλες τις όψεις.

Και τότε συνέβη το θαύμα της αποκάλυψης μιας αναθηματικής επιγραφής στον "άγνωστο θεό", αποδεικνύοντας ορθή τη θεωρία μας για τη λατρεία θεότητας με θεραπευτικό χαρακτήρα στο κτήριο: ΑΜΦΙΠΟΛΙΣ ΔΑΡΡΩΝΙ ΕΥΞΑΜΕΝΗ ΕΠΗΚΟΩΙ, που σημαίνει "Η Αμφίπολη (η αναθέτρια) προσεύχεται στον Δάρρωνα που ακούει τις προσευχές". 

Η βιβλιογραφική έρευνα που ακολούθησε επιβεβαίωσε ότι επρόκειτο για την πρώτη επιγραφική μαρτυρία του ονόματος ενός τοπικού θεραπευτή θεού, του Δάρρωνος, που αναφέρεται από τον Ησύχιο ως "Μακεδόνων δαίμων ω υπέρ των νοσούντων εύχονται". 

Έτσι, την τελευταία ανασκαφική μέρα της περιόδου εκείνης, η απλή παρατήρηση ενός εργάτη μας οδήγησε στη γνώση του ονόματος μιας ακόμα θεότητας που λατρευόταν στο κτίριο, πιθανότατα του κύριου θεού, το όνομα του οποίου μας έλειπε, για να αρχίσουμε να κατανοούμε με τη βοήθεια και των ευρημάτων των παλιότερων, αλλά και των επόμενων ανασκαφικών περιόδων, την πολυσύνθετη λατρεία που λάμβανε χώρα στα κτιριακά συγκροτήματα αυτής της περιοχής της μακεδονικής πρωτεύουσας (γνωστή πλέον ως περιοχή "ιερού Δάρρωνος"). Πηγή: Μ. Ακαμάτη-Λιλιμπάκη, Short Stories.