Από την ελληνική μάσκα στην σύγχρονη μασκοφοβία: Γαλλικό άρθρο εξυμνεί την βαθιά σημασία του αρχαίου θεάτρου μας

 29/7/2025

Από την αρχαία Ελλάδα, η τραγική μάσκα ενσαρκώνει μια γέφυρα μεταξύ του ορατού και του αόρατου, μεταξύ του ατόμου και των πολλαπλών ταυτοτήτων του.

Ενώ κάποτε αποκάλυπτε τα ανθρώπινα πάθη υπερβαίνοντάς τα, η σύγχρονη εικόνα σήμερα παγώνει τις ταυτότητες και συγχέει τον ηθοποιό με τον ρόλο του. Σε μια εποχή που το θέαμα έχει εισβάλει στη ζωή μας, τι απομένει από την αλήθεια της μάσκας; Μια σκέψη για το θέατρο, το βλέμμα και την ψευδαίσθηση της αυθεντικότητας.

Στη σκιά των περασμένων αιώνων, όπου θεοί και άνθρωποι συναναστρέφονταν ένα αιώνιο μπαλέτο, γεννήθηκε το ελληνικό θέατρο, τυλιγμένο στο μυστήριο και τον συμβολισμό. Η τραγική μάσκα, ένα αινιγματικό αντικείμενο, στέκεται ως γέφυρα ανάμεσα στο ορατό και το αόρατο, ανάμεσα στο πραγματικό και το φανταστικό. Γιατί όμως η ανθρωπότητα ένιωσε αυτή την σπλαχνική ανάγκη να δημιουργήσει θέατρο και να καμουφλαριστεί;

Στην αρχαία Ελλάδα, η μάσκα δεν ήταν απλώς ένα αξεσουάρ. Ήταν ένα δεύτερο δέρμα, μια εξωτερική ψυχή που επέτρεπε στον ηθοποιό να ξεπεράσει την κατάστασή του και να ενσαρκώσει υπερφυσικές μορφές - θεούς, ήρωες, πεσμένα όντα και δημιουργούς. Μέσα από αυτά τα παγωμένα πρόσωπα από λινό και γύψο, οι ηθοποιοί έδιναν φωνή σε πόνους και πάθη που ξεπερνούσαν την ατομική εμπειρία. Η μάσκα, στην ουδετερότητά της, γινόταν ένας καθρέφτης των ψυχών, μια ηχώ των εσωτερικών καταιγίδων που ανέκαθεν διέλυαν την ανθρωπότητα.

Το θέατρο, ωστόσο, δεν ήταν απλώς ψυχαγωγία. Ήταν ένας ιερός τόπος, ένας χώρος παράδοξης αλήθειας όπου, προσποιούμενος, μιλούσε κανείς πιο ειλικρινά από την πραγματικότητα. Αποκρύπτοντας τον εαυτό τους, οι ηθοποιοί προσκαλούσαν το κοινό να ξεπεράσει τα φαινόμενα, να εξερευνήσει το αόρατο. Η μάσκα αποκάλυπτε έτσι την πολυπλοκότητα των ανθρώπινων συναισθημάτων, το βάθος των εσωτερικών συγκρούσεων, την αλήθεια που κρύβεται κάτω από την επιφάνεια.

Αλλά γιατί αυτή η ανάγκη να καλύψει κανείς τον εαυτό του; Ίσως επειδή η μάσκα παρέχει μια ελευθερία που το γυμνό πρόσωπο δεν προσφέρει. Πίσω από αυτήν, ο ηθοποιός μπορεί να ουρλιάζει, να κλαίει, να αγαπά ή να πεθαίνει χωρίς να συγχέεται με αυτό που ενσαρκώνει. Μπορεί να γίνει όλοι οι άλλοι, μπορεί να είναι έξω από τον εαυτό του. Η μάσκα δεν κρύβεται, ξεδεσμεύει. Απελευθερώνει το ον από την υποχρέωση να είναι ο εαυτός του.

Κι όμως, στη σύγχρονη εποχή, συντελείται μια παράξενη αντιστροφή. Η μάσκα δεν είναι πλέον εργαλείο αυτο-υπέρβασης, αλλά συχνά μια παγίδα ταυτότητας. Ενώ η αρχαία μάσκα αποκάλυπτε τον άνθρωπο αποπροσωποποιώντας τον, τα ψηφιακά μας άβαταρ παγώνουν την ταυτότητα συγχέοντάς την με την εικόνα. Το σύγχρονο κοινό δεν διακρίνει πλέον πάντα το άτομο από την εμφάνισή του, τον ηθοποιό από τον ρόλο, το άτομο από την προβολή του. Έχουμε ανταλλάξει την ιερή απόσταση του θεάτρου με την ψευδαίσθηση της μόνιμης εγγύτητας. Στις οθόνες, τα πρόσωπα γίνονται ανεστραμμένες μάσκες: όχι πλέον για να αποκαλύπτουν, αλλά για να αποπλανούν, να αιχμαλωτίζουν και να πουλάνε.

Σε αυτόν τον κόσμο που είναι κορεσμένος με εικόνες, η εικόνα είναι αυθεντία. Και αυτό που βλέπουμε, αυτό πιστεύουμε. Δεν κοιτάμε πλέον πίσω από τις μάσκες. Σταματάμε στην λεία, λαμπερή, βαθμονομημένη επιφάνεια. Ενώ το θέατρο μας δίδαξε να διακρίνουμε μεταξύ ύπαρξης και εμφάνισης, η κοινωνία του θεάματος συγχέει τα δύο. Πιστεύουμε ότι γνωρίζουμε επειδή βλέπουμε, ξεχνώντας ότι κάθε αλήθεια απαιτεί απόσταση, σιωπή και σκηνοθεσία.

Έτσι, το θέατρο και η τραγική μάσκα παραμένουν πιο επίκαιρα από ποτέ. Μας υπενθυμίζουν ότι η ζωή είναι μια εφήμερη σκηνή όπου ο καθένας παίζει έναν ρόλο - μερικές φορές χωρίς καν να το συνειδητοποιεί. Μας προσκαλούν να αμφισβητήσουμε τις εικόνες που παράγουμε, τις ταυτότητες που υποθέτουμε, τις αλήθειες που πιστεύουμε ότι κατανοούμε. Η ελληνική μάσκα, στην απαθή σταθερότητά της, μας προειδοποιούσε: αυτό που βλέπετε είναι μόνο μια μορφή. Αναζητήστε την ανάσα πίσω από αυτήν. -Πηγή