«Χριστιανός άθεος» ή πιστεύοντας στον Θεό, αλλά ζώντας σαν Αυτός να μην υπάρχει

 3/9/2025

Η έκφραση «χριστιανός άθεος» αποτελεί εκ πρώτης όψεως οξύμωρο σχήμα, δεδομένου ότι συνδυάζει δύο φαινομενικά αντιφατικούς όρους.

Ωστόσο, θα μπορούσαμε να υποστηρίξουμε ότι η συγκεκριμένη αντιφατική έκφραση περιγράφει μια πολύπλευρη πνευματική πραγματικότητα, που αναδεικνύει με αυξανόμενη ένταση, την απόσταση ανάμεσα στην ομολογία της πίστης και την πραγματική υπαρξιακή συμμετοχή στη ζωή του Θεού.[1] 

Η βιβλική παράδοση αναφέρεται επανειλημμένα στον κίνδυνο μίας «νεκρής πίστεως», δηλαδή μίας πίστεως που δεν συνοδεύεται από έργα, όπως αναπτύσσεται ρητώς στην καθολική επιστολή του Ιακώβου.[2] 

Επιπλέον, συναντούμε την πραγματικότητα της υποκριτικής λατρείας, όταν ο άνθρωπος τιμά τον Θεό με τα χείλη, ενώ η καρδιά του παραμένει μακριά απ’ Αυτόν.[3] 

 Από τα αποστολικά μάλιστα χρόνια, η Εκκλησία βρέθηκε αντιμέτωπη με το φαινόμενο εκείνων των «αθέων πιστών», εκείνων που είχαν μόνο μία επιφανειακή εξωτερική μορφή ευσέβειας, αλλά ταυτόχρονα είχαν αρνηθεί τη δύναμη αυτής. Οι Πατέρες της Εκκλησίας ερμήνευσαν την κατάσταση αυτή όχι απλώς ως ηθική αδυναμία, αλλά ως απώλεια της ζωντανής και προσωπικής σχέσης με τον Χριστό, που καλείται να αποκαταστήσει η μετάνοια, η προσευχή και η μυστηριακή ζωή. 

Στο σύγχρονο κοινωνικό και πολιτισμικό γίγνεσθαι, όπου κυριαρχούν η εκκοσμίκευση, ο ατομικισμός, ο σχετικισμός, ο άκρατος και άκριτος δικαιωματισμός και η λειτουργική «κατανάλωση» της θρησκείας, το φαινόμενο του «χριστιανού αθέου» καθίσταται ολοένα και πιο διαδεδομένο.

Συχνά η πίστη περιορίζεται σε μια θεωρητική αποδοχή, σε μια απλή πολιτισμική ταυτότητα ή ακόμα και σε έναν «ασφαλιστικό μηχανισμό» απέναντι στον θάνατο, χωρίς να παράγει ουσιαστική υπαρξιακή μεταμόρφωση στον άνθρωπο. Η στοχευμένη αντιμετώπιση αυτής της εσωτερικής κρίσης προϋποθέτει από την Εκκλησία μια ποιμαντική προσέγγιση που δεν αρκείται στην καταγγελία, αλλά παρακινεί τον άνθρωπο να εισέλθει ξανά σε μια βαθύτερη και ζωντανή σχέση με τον Ζώντα Θεό.

Επομένως, ο όρος «χριστιανός άθεος» δεν πρέπει να ερμηνευτεί απλώς ως κριτική προς όσους επιδεικνύουν «ελλιπή» πίστη, αλλά ως ένα πνευματικό σύμπτωμα που απαιτεί από την Εκκλησία να προβεί σε εσωτερική αυτοκριτική και να καλλιεργήσει ποιμαντικές παρεμβάσεις με υπευθυνότητα και ευαισθησία. Πρόκειται για ένα φαινόμενο που δεν αφορά αποκλειστικά τον «άλλον», αλλά συχνά αντανακλά και πτυχές της δικής μας προσωπικής ζωής, ειδικά όταν αυτή απομακρύνεται από την καθημερινή εμπειρία της χάριτος.

1. Χαρακτηριστικά του «χριστιανού αθέου»
Σύμφωνα με την ποιμαντική πρακτική, ο «χριστιανός άθεος» παρουσιάζει ορισμένα χαρακτηριστικά γνωρίσματα (αναφέρονται επιγραμματικά, καθώς η αναλυτική παρουσίασή τους θα υπερέβαινε κατά πολύ τα όρια του παρόντος σύντομου κειμένου), τα οποία μαρτυρούν ασυνέπεια μεταξύ ομολογίας πίστεως και καθημερινής ζωής. Έτσι, ένας «χριστιανός άθεος» μπορεί να:

1. Πιστεύει στον Θεό χωρίς να Τον γνωρίζει σε προσωπικό επίπεδο.

2. Πιστεύει στον Θεό, ωστόσο δεν προσεύχεται.

3. Πιστεύει στον Θεό, αλλά δεν Τον εμπιστεύεται στις πρακτικές επιλογές της καθημερινότητας.

4. Πιστεύει στον Θεό, αλλά αμφιβάλλει για την δικαιοσύνη και την αγάπη Του.

5. Πιστεύει στον Θεό, αλλά εκφράζει αμφιβολίες ή απορρίπτει την Εκκλησία ως θεσμό.

6. Πιστεύει στον Θεό, όμως εμπιστεύεται περισσότερο τα χρήματα.

7. Πιστεύει στον Θεό, αλλά αδυνατεί να συγχωρεί τους συνανθρώπους του.

8. Πιστεύει στον Θεό, αλλά ζει κυρίως για την προσωπική του άνεση και υλική ευημερία.

9. Πιστεύει στον Θεό, αλλά αποφεύγει την ενεργή μυστηριακή ζωή.

10. Πιστεύει στον Θεό, αλλά απομακρύνεται από τη ζωντανή συμμετοχή στη ζωή της εκκλησιαστικής κοινότητας.

11. Πιστεύει στον Θεό, αλλά αγνοεί την Αγία Γραφή.

12. Πιστεύει στον Θεό, αλλά δεν ενσωματώνει τις χριστιανικές αξίες στις καθημερινές ηθικές και υπαρξιακές επιλογές του.

13. Πιστεύει στον Θεό, όμως αδυνατεί να υπομένει τον πόνο, τις δοκιμασίες και τους πειρασμούς.

14. Πιστεύει στον Θεό, αλλά απορρίπτει την έμπρακτη μετάνοια.

15. Πιστεύει στον Θεό, αλλά αγνοεί συστηματικά τη σημασία της κοινωνικής δικαιοσύνης, της αγάπης προς τον πλησίον και της φιλανθρωπίας.

16. Πιστεύει στον Θεό, αλλά επιδιώκει μια επιφανειακή θρησκευτικότητα χωρίς ριζική μεταμόρφωση του νου και της καρδιάς, του «έσω ανθρώπου».

17. Πιστεύει στον Θεό, αλλά περιορίζεται σε «από μηχανής» θρησκευτικές συνήθειες.

18. Πιστεύει στον Θεό, αλλά συγχέει την πνευματική ζωή με μια αόριστη ηθικολογία.

19. Πιστεύει στον Θεό, όμως δεν θεωρεί τη σχέση μαζί Του ως ζωντανή κοινωνία, αλλά ως απλή ιδεολογική αναφορά.

20. Ο κατάλογος δεν έχει τελειωμό….

2. Ποιμαντική προοπτική
Η απλή παράθεση των χαρακτηριστικών του φαινομένου του «χριστιανού αθέου» δεν αποσκοπεί στην καταδίκη ή τον στιγματισμό, αλλά παρακινεί και καθοδηγεί την ποιμαντική διακονία με στόχο την ενίσχυση της αυθεντικής και βιωματικής σχέσης του πιστού με τον Θεό. Η ποιμαντική προσέγγιση απαιτεί διάκριση, ευαισθησία και συστηματική καθοδήγηση από τον ποιμένα ή τον κάθε λαϊκό χριστιανό, ο οποίος οφείλει να προσεγγίζει όσους βιώνουν αυτήν την πνευματική αντίφαση με μεθόδους ικανές να στηρίζουν την προσωπική μεταμόρφωση και την ενεργό συμμετοχή στη ζωή της Εκκλησίας.

Η ποιμαντική διακονία απέναντι στον «χριστιανό άθεο» χρειάζεται να είναι βαθιά εμπνευσμένη από το πνεύμα της Ορθόδοξης παράδοσης και του Ευαγγελίου, με καρδιά ανοιχτή και χέρια που αγκαλιάζουν. Πρωταρχικός στόχος είναι η αγαπητική, αλλά σταθερή καθοδήγηση του «χριστιανού αθέου» προς τη ζωντανή πίστη, μέσα από την αναγνώριση και την αποδοχή των πνευματικών αδυναμιών και των στρεβλώσεών του. Αυτό σημαίνει ότι ο πιστός καλείται να εισέλθει στην πνευματική άσκηση της ταπεινής και καθοδηγούμενης αυτοκριτικής, μέσα στην ζωντανή αγκαλιά της Εκκλησίας. Εκεί, μέσω του ιερού μυστηρίου της Μετανοίας και Εξομολογήσεως, φανερώνεται η ιαματική δωρεά του Θεού, η οποία διαλύει τα σκοτάδια, ελευθερώνει από την εσωτερική ξηρασία και γεμίζει την ψυχή με το φως και τη δύναμη της θείας χάριτος.

Η καθημερινή προσευχή οφείλει να γίνει το βασικό στοιχείο της ζωής του πιστού, ως συνάντηση της ψυχής με τον ζωντανό Θεό. Τα μυστήρια της Εκκλησίας, από το Βάπτισμα μέχρι τη Θεία Κοινωνία, να γίνουν γέφυρες μυστικής ένωσης με τον Χριστό, αναγεννώντας τον άνθρωπο εκ των έσω, ώστε η πίστη να φανερώνεται όχι μόνο ως θεωρία, αλλά ως βιωμένη πραγματικότητα και πηγή εκκλησιαστικής ενότητας.

Επιπρόσθετα, ο διάλογος και η συμβουλευτική είναι συστατικά μέρη της ποιμαντικής προσέγγισης. Με υπομονή και αγάπη, ο ποιμένας ακούει τον πιστό, στέκεται δίπλα του στα αδιέξοδα και στις εσωτερικές συγκρούσεις, και μέσα από την πνευματική νουθεσία και την ποιμαντική συμβουλευτική, φωτίζει τα σκοτεινά σημεία της ψυχής, ώστε να γεννηθούν η ελπίδα και η πνευματική ωριμότητα.

Τέλος, η ενορία, ως ζώσα εκκλησιαστική κοινότητα, καλείται να στηρίξει τον «χριστιανό άθεο» με ζεστή αγκαλιά, ενισχύοντας την ενεργό συμμετοχή του στα φιλανθρωπικά και κοινωνικά έργα, εκεί όπου γίνεται πράξη η πίστη και ζωντανεύει το Ευαγγέλιο στο πρόσωπο του άλλου. Η ποιμαντική διακονία λειτουργεί ως σπόρος ενσυνείδητης και ευαγγελικής ζωής, βοηθώντας τον πιστό να παίρνει καθημερινές αποφάσεις που αναδεικνύουν την πίστη ως τρόπος ζωής και όχι ως απλή θεωρία.

Η ποιμαντική τέχνη και επιστήμη δεν αποβλέπει απλώς σε εξωτερικές αλλαγές, αλλά στην αναγέννηση της πίστης ως απτής και βιωμένης εμπειρίας του ζωντανού Θεού, η οποία μεταμορφώνει τον άνθρωπο ολοκληρωτικά και τον καθιστά φως στον κόσμο, ζωντανή μαρτυρία της Εκκλησίας ως σώμα Χριστού. Μόνο έτσι ένας «χριστιανός άθεος» μπορεί να μεταμορφωθεί σε «ὑπηρέτη Χριστοῦ καὶ οἰκονόμο τῶν μυστηρίων τοῦ Θεοῦ».[4]

Πρωτοπρεσβυτέρου Χριστοφόρου Χρόνη
Κληρικού Ι. Μ. Αιτωλίας κ΄ Ακαρνανίας
(Εφημερίου Ι. Ν. Αγίου Χριστοφόρου Αγρινίου)
Επίκουρου Καθηγητή στο ΕΚΠΑ Θεολογική Σχολή-Τμήμα Θεολογίας - Πηγή & Φωτογραφία

[1] Δύο κατατοπιστικές μελέτες για τον όρο «χριστιανός άθεος» είναι 1) Craig Groeschel, The Christian Atheist: Believing in God but Living As If He Doesn’t Exist, Zondervan, ePub Edition 2010, και 2) Brian Mountford, Christian atheist: Belonging without believing, O-Books 2011.
[2] Ιακ. 2,17 «οὕτω καὶ ἡ πίστις, ἐὰν μὴ ἔργα ἔχῃ, νεκρά ἐστι καθ' ἑαυτήν».
[3] Ματθ. 15,8 «ἐγγίζει μοι λαὸς οὗτος τῷ στόματι αὐτῶν καὶ τοῖς χείλεσίν με τιμᾷ, ἡ δὲ καρδία αὐτῶν πόρρω ἀπέχει ἀπ' ἐμοῦ».
[4] Α΄ Κορ. 4,1