Ο μουσικός αρχαιολόγος James Lloyd, μαγεμένος από την αρχαιοελληνική μουσική, την ερευνά και την αναδημιουργεί

Κυπριακό ασβεστολιθικό άγαλμα παίκτη του Αυλού, 575-550 π.Χ. -NY MET 74.51.2517 https://www.metmuseum.org/art/collection/search/242068

 22/9/2023

Η Αρχαιολογία της Αρχαίας Ελληνικής Μουσικής - Ο μουσικός αρχαιολόγος James Lloyd φτάνει πίσω στους αρχαιοελληνικούς μύθους για να γνωρίσει την μουσική των προγόνων μας! Και την αναδημιουργεί!

Στο ιστολόγιο επισκεπτών, ο αρχαιολόγος Τζέιμς Λόιντ εξηγεί την αξία των μουσικών οργάνων για την ερευνητική του περιοχή.  

Από τον Στράους μέχρι τον Φάλκο και από την πρωτοχρονιάτικη συναυλία στο Musikverein μέχρι το Φεστιβάλ του Νησιού του Δούναβη, η Βιέννη είναι μια πόλη της μουσικής. Ο Απόλλων κάθεται με τη λύρα του στο Burgtheater. Ο Μότσαρτ στέκεται στον κήπο του κάστρου. Το Vivaldi βρίσκεται απέναντι από το Karlskirche [...] 

Ποιο από όλα αυτά θα επιζούσε σε δύο χιλιάδες χρόνια; Θα μπορούσαν οι αρχαιολόγοι του μέλλοντος να αναγνωρίσουν ότι η Βιέννη ήταν πόλη της μουσικής; Χωρίς αμφιβολία θα το έκαναν. 

Τα τελευταία χρόνια, η μουσική αρχαιολογία έχει αναπτυχθεί ως διεπιστημονικό πεδίο αρχαιολογίας, μουσικολογίας και κλασικών σπουδών. Η μουσική αρχαιολογία μας επιτρέπει να κατανοήσουμε πώς ήταν η μουσική ζωή στην αρχαιότητα. Οι πόλεις της αρχαίας Ελλάδας δεν ήταν σε καμία περίπτωση κατώτερες από τη Βιέννη ως πόλεις της μουσικής. Κάθε χρόνο, περισσότεροι από 1.000 Αθηναίοι συμμετείχαν σε χορωδιακούς διαγωνισμούς: καθώς χόρευαν, τραγούδησαν νέα τραγούδια για αρχαίους μύθους και θρύλους προς τιμήν του Διόνυσου και της πόλης.

 Ανακατασκευή του ήχου  

Με συναρπάζει να κατανοώ καλύτερα αυτόν τον «αρχαίο μουσικό πολιτισμό» και να προσπαθώ να εντοπίσω τις περιφερειακές διαφορές και τις τοπικές ιδέες. Η έρευνά μου επικεντρώνεται στην περίοδο από το 700 έως το 480 π.Χ., δηλαδή την «Αρχαϊκή Ελλάδα» - μια εποχή κατά την οποία, αφενός, οι περιφερειακές ταυτότητες αναδείχθηκαν πιο ξεκάθαρα, αλλά και ενώ η Ελλάδα ενσωματώθηκε πιο στενά με τους πολυάριθμους άλλους πολιτισμούς που περιέβαλλαν. Έγινε ανταλλαγή.  

Ίσως το πιο συναρπαστικό σε αυτό είναι τα ίδια τα μουσικά όργανα που έχουν διασωθεί, γιατί προσφέρουν την καλύτερη ευκαιρία να αναδημιουργηθεί ο ήχος της αρχαίας ελληνικής μουσικής. Εκτός από τη λύρα και την κιθάρα, δύο έγχορδα όργανα που χτυπούσαν ή μαδούσαν, το πιο σημαντικό ήταν ο αυλός: ένα πνευστό που αποτελούνταν από δύο ξεχωριστούς αυλούς, ο καθένας με το δικό του διπλό καλάμι, σαν να έπαιζε δύο κυλινδρικά όμποε. Την ίδια στιγμή. Εδώ μπορείτε να ακούσετε έναν αυτοσχεδιασμό μιας αρχαίας ελληνικής μελωδίας που παίζεται από τον Callum Armstrong σε ένα αντίγραφο aulos.

Έρευνα εκτός Γραφής  

Επειδή η μουσική αρχαιολογία εξετάζει ένα ευρύ φάσμα πηγών, μπορούμε επίσης να κατανοήσουμε καλύτερα τους μουσικούς πολιτισμούς που βασίστηκαν στην προφορική παράδοση και δεν είχαν καταγραφεί. Για παράδειγμα, κανένας αρχαϊκός Έλληνας ποιητής δεν είναι γνωστός από την Κύπρο. Αυτό σημαίνει ότι η μουσική ήταν λιγότερο σημαντική στην Κύπρο από ό,τι στη Μικρά Ασία, την Πελοπόννησο ή την Αττική - περιοχές για τις οποίες τα κείμενα μας αναφέρουν ένα ευρύ φάσμα μουσικών και ποιητών;  

Με τίποτα! Η Κύπρος είναι ένα από τα λίγα μέρη όπου οι μουσικοί έχουν απεικονιστεί σε αυτοτελή αγάλματα και αγαλματίδια από ασβεστόλιθο, όπως αυτά που βρέθηκαν σε όλο το νησί. Η προσπάθεια και η φροντίδα που γίνεται σε αυτές τις απεικονίσεις, καθώς και η αφοσίωσή τους σε θρησκευτικά ιερά, δείχνουν τη σημασία της μουσικής και των μουσικών για τις κυπριακές κοινότητες.

Για το λόγο αυτό, το έργο Marie Skłodowska-Curie Individual Fellowship MIKE-AGM εξετάζει μια σειρά αρχαίων στοιχείων, όπως διατηρημένα μουσικά όργανα. Τα πνευστά είναι ιδιαίτερα χρήσιμα, επειδή οι τόνοι των νότων που παίζουν μπορούν να εκτιμηθούν μετρώντας προσεκτικά τους σωλήνες και τις τρύπες των δακτύλων. Όμως όλα τα όργανα, ανεξάρτητα από την κατάσταση διατήρησής τους, μπορούν να μας πουν κάτι για την ευρύτερη τέχνη της κατασκευής μουσικών οργάνων. Αυτό σημαίνει ότι οι μουσικοί αρχαιολόγοι μπορούν να αξιολογήσουν τον τρόπο με τον οποίο οι οργανοποιοί χρησιμοποίησαν τα δίκτυα των ταξιδιωτών μουσικών και εμπόρων για να εισάγουν υλικά όπως το ξύλο που είναι γνωστό ως «Λιβυικός λωτός» από τη Βόρεια Αφρική. Συγκριτικά δεδομένα από την Αίγυπτο υποδηλώνουν την πιθανότητα ότι το ξύλο προερχόμενο από την Ελλάδα χρησιμοποιήθηκε επίσης για την κατασκευή μουσικών οργάνων της Βόρειας Αφρικής.

Επιστημονικές μέθοδοι όπως η φορητή ανάλυση φθορισμού ακτίνων Χ (pXRF) μας επιτρέπουν να κατανοήσουμε καλύτερα τα μέταλλα που χρησιμοποιούνται για την κατασκευή σωλήνων. Οι κατασκευαστές μουσικών οργάνων τότε, όπως και τώρα, χρησιμοποιούσαν ορισμένα κράματα, για παράδειγμα λόγω της ποιότητας ήχου ή του χρώματός τους; Σε συνεργασία με την Amy Smith και τον Peter Bray (και οι δύο University of Reading, UK), το «Reading Aulos» που εκτίθεται στο Μουσείο Ure εξετάστηκε με χρήση pXRF. Αυτό αποκάλυψε ένα οπτικά πολύπλοκο σχέδιο που αποτελείται από τρία στοιχεία: έναν εσωτερικό σωλήνα από κόκκαλο, ένα μεσαίο στρώμα από κράμα χαλκού και ένα εξωτερικό στρώμα από εναλλασσόμενο ασήμι και ορείχαλκο.

Προετοιμασία για τη φορητή ανάλυση φθορισμού ακτίνων Χ (pXRF) του «Reading Aulos»-ÖAW-ÖAI/J. T. Lloyd

 

Ίχνη που μας οδηγούν κατευθείαν στους μύθους  

Συμπερασματικά, οι μέθοδοι της μουσικής αρχαιολογίας καθιστούν δυνατή την αναγνώριση της μεταμορφωτικής και μεταφορικής φύσης της μουσικής. Το αρχαίο κοινό μεταφέρθηκε σε θαυμαστά μέρη με μαγευτικούς ή αναζωογονητικούς ήχους, όπως αποδεικνύεται από τη χρήση της μουσικής για τη συνοδεία θρησκευτικών τελετουργιών. Μουσικοί περιόδευαν τακτικά για να εμφανιστούν σε σημαντικούς εθνικούς διαγωνισμούς ή για να κερδίσουν τα προς το ζην κάνοντας παραστάσεις σε κοντινές πόλεις ή στο εξωτερικό.  

Ο μύθος του Αρίωνα αποτυπώνει αυτές τις πτυχές της αρχαίας μουσικής. Σύμφωνα με τον Ηρόδοτο, ο Αρίων ήταν ένας διάσημος μουσικός που ξεκίνησε στη θάλασσα για να εργαστεί στο εξωτερικό. Στο ταξίδι της επιστροφής του ανακαλύφθηκε ότι το πλήρωμα του πλοίου ήταν πειρατές. Του είπαν να πηδήξει στη θάλασσα, αλλά ο μουσικός σώθηκε από δελφίνια που έστειλε ο Διόνυσος και μεταφέρθηκε με ασφάλεια στην ακτή. Μουσική, ταξίδια και θρησκεία, τρία πράγματα με δύναμη και τρία πράγματα που η αρχαιολογία μπορεί να μας βοηθήσει να κατανοήσουμε καλύτερα. (James Lloyd, 21 Σεπτεμβρίου 2023)

Ο James Lloyd είναι μεταδιδακτορικός συνεργάτης Marie Skłodowska-Curie στο Αυστριακό Αρχαιολογικό Ινστιτούτο της Αυστριακής Ακαδημίας Επιστημών στην ερευνητική ομάδα «Αρχαία Μουσική». Μπορείτε να μάθετε περισσότερα για το έργο του «Musical Identities, Knowledge, and Exchange in the Archaic Greek Mediterranean (700–480 π.Χ.)» εδώ. Πηγή