Θερσίτης... ο επονείδιστος: Διαβάζοντας την ιστορία του, τον ταυτίζεις εύκολα με πολλούς σημερινούς Έλληνες

 

 22/7/2024

Διαβάζοντας την ιστορία του Θερσίτη, που άλλοι λένε πως είναι μύθος και άλλοι πραγματικότητα, δεν μπορείς παρά να σκεφτείς ότι αυτός ο δειλός που το παίζει δυνατός, που είναι έτοιμος να το βάλει στα πόδια, αλλά παίρνοντας μαζί του τα καλά της εξουσίας, αυτός που δεν σέβεται νεκρούς, αυτός ο Θερσίτης μοιάζει πάρα πολύ με σημερινούς Έλληνες, κυρίως πολιτικούς!

 «Ανόητος είναι αυτός που στην πολιορκία, βεβηλώνει ναούς και τάφους…….τους ιερούς τόπους των νεκρών. Αυτός που σπείρει ερήμωση θα θερίσει καταστροφή». (Ποσειδών, Ευριπίδης, Κόρες της Τροίας 90).

Στην Ελληνική μυθολογία ο Θερσίτης ήταν Αιτωλός, γιος του Άγριου και εγγονός του Πορθάονα και του Ευρύτου. Με τη βοήθειά τους έδιωξε τον θείο του, τον Οινέα, από τον θρόνο της Καλυδώνας όταν εκείνος γέρασε και ήταν πια ανήμπορος. Το όνομά του κατά μία εκδοχή προέρχεται από τη λέξη θάρρος (θάρσος) που οι Αιολείς πρόφεραν «θέρσος».

Πρόκειται για τον άνδρα που έμεινε γνωστός στην Ιστορία για τον χαρακτήρα του ο οποίος ήταν το ίδιο αποκρουστικός όσο το παρουσιαστικό του. Ο Θερσίτης συνωμότησε κατά του Οινέα παίρνοντας το βασίλειο και παραδίδοντάς το στον πατέρα του. Αργότερα καταδιωκόμενος για την πράξη του από τον Διομήδη κατέφυγε στην Πελοπόννησο. Ήταν θρασύς, αμετροεπής, κουτσός και κατά την εκστρατεία στην Τροία, ενώ περιγελούσε τον Αχιλλέα για τον έρωτά του προς την Πενθεσίλεια όταν αυτή ήταν ήδη νεκρή, προκάλεσε την οργή του ήρωα και τελικά τον θάνατό του.

Η εξέγερση – στάση

Μετά τον θάνατο του Τυδέα στον πόλεμο των Επτά επί Θήβαις, ο γέρων πατέρας του Οινέας, άκληρος πλέον, αισθανόταν τον θρόνο του στην Καλυδώνα να κινδυνεύει. Τότε ήταν που ο Θερσίτης και τα αδέλφια του (Όγχεστος, Πρόθος, Κελεύτωρ, Λυκοπεύς και Μελάνιππος) θεωρώντας ότι είχε έλθει η ώρα να πάρουν την εξουσία, στασιάζουν και καθαιρούν τον θείο τους Οινέα. Επειδή όπως όλοι οι συνωμότες φοβούνται τις συνέπειες των πράξεών τους,  δεν περιορίζονται απλώς στην καθαίρεση, αλλά τον βασανίζουν και φυλακίζουν, πιστεύοντας ότι η σκληρότητα θα λειτουργήσει αποτρεπτικά για μελλοντικά αντίποινα.

Η εκδίκηση του Διομήδη

Έχοντας κατακτήσει πλέον την εξουσία τοποθετούν τον πατέρα τους Άγριο στην θέση του βασιλέα. Όμως ο γιός του Τυδέα, Διομήδης, εμφανίζεται στην Καλυδώνα συνοδευόμενος από τον Αλκμαίονα (μελλοντικός ηγέτης των Επιγόνων) και βοηθούμενος από αυτόν, ανακτά το βασίλειο του παππού του. Η ανάκτηση όμως συνοδεύθηκε από αιματοχυσία, με αποτέλεσμα πολλοί να σκοτωθούν, ιδιαίτερα από την πλευρά του Θερσίτη και των αδελφών του. Αυτός όμως και ο αδελφός του Όγχεστος καταφέρνουν να διαφύγουν στην Πελοπόννησο, ενώ ο πατέρας τους Άγριος εξορίζεται από την Καλυδώνα και αυτοκτονεί..

Ο θάνατος του Οινέα

Ο Οινέας όμως ήταν ήδη πολύ ηλικιωμένος και έτσι αφού τοποθέτησε στον θρόνο τον γαμπρό του Ανδραίμονα,  έφυγε στο Άργος μαζί με τον Διομήδη. Στην περιοχή της Αρκαδίας όμως ο Θερσίτης και ο Όγχεστος έστησαν ενέδρα και σκότωσαν τον Οινέα το πτώμα του οποίου ετάφη από τον Διομήδη στην Οινόη (την οποία ίδρυσε εξ ονόματός του Οινέα).

Θερσίτης και Αχιλλέας, εικονογράφηση για το «Τρωίλος και Χρυσίδα» του Σαίξπηρ. Illustration by H. C. Selous., Public domain, via Wikimedia Commons

Ο Θερσίτης στην Τροία

Αυτές ήταν οι σκαιές πράξεις του Θερσίτη σε ορισμένες από τις ήσσονος σημασίας στρατιωτικές επιχειρήσεις, όπως τον πόλεμο των Επτά επί Θήβαις και των Επιγόνων. Όμως το ερώτημα είναι: «ποιος είναι πρόθυμος να συμμετάσχει σε έναν πόλεμο όταν ήδη έχει χάσει σε προηγούμενους που συμμετείχε;». Ο Θερσίτης, που με τις συνωμοσίες του, είχε χάσει ήδη δύο πολέμους, αποφάσισε να λάβει μέρος στον τρίτο και μεγαλύτερο όλων……..τον Τρωϊκό πόλεμο.

Εμφάνιση

Περιγράφεται ως ο πλέον αποκρουστικός στην εμφάνιση εξ’ όσων συμμετείχαν, καθότι ήταν αλλήθωρος, άσχημος, καμπούρης, κουτσός, στραβοπόδαρος και φυσικά σε μία εκστρατεία όπου συμμετείχαν γιοί θεών, ήταν φυσικό να ξεχωρίζει.

Θάρρος και δειλία

Το θάρρος είναι μία ιδιαίτερη ψυχική διεργασία που επιτρέπει, μεταξύ άλλων, την υπομονή και αντιμετώπιση δύσκολων και επίπονων καταστάσεων. Πολλοί αισθάνονται γενναίοι πριν τον πόλεμο, ενώ άλλοι αισθάνονται περισσότερο ασφαλείς στο σπίτι, από ότι κατά τη διάρκεια του «μακελειού», ιδιαίτερα όταν είναι αναγκασμένοι να κοιμούνται στις λάσπες και ανάμεσα σε σωρούς πτωμάτων. Αυτός που διατηρεί το θάρρος του υπό αυτές τις συνθήκες, περιφρονώντας τη ζωή και τον θάνατο είναι αξιέπαινος και γενναίος, ενώ οι άλλοι ονομάζονται δειλοί, διότι ελησμόνησαν τους λόγους που ήλθαν στον πόλεμο και το μόνο που τους ενδιαφέρει είναι να επιβιώσουν για να επιστρέψουν στην «θαλπωρή του σπιτιού και στην αγκαλιά της γυναίκας τους».

Ανακατασκευή του αρχαίου πίνακα «Νέκυια» του Πολύγνωτου. Με το βέλος φαίνεται ο Θερσίτης να παίζει ζάρια με τον Παλαμήδη. de:Carl Robert (1850 – 1922) and Hermann Schenck, Public domain, via Wikimedia Commons

 

Η δοκιμασία του Αγαμέμνονα

Ο Θερσίτης, ο οποίος παλαιότερα συνήθιζε να παίζει ζάρια με τον Παλαμήδη τον οποίο οι Αχαιοί είχαν κατηγορήσει για προδοσία, συμπεριλαμβάνεται μεταξύ των δειλών, διότι όταν ο Αγαμέμνων θέλησε να δοκιμάσει τους άνδρες του δελεάζοντάς τους, με την δυνατότητα επιστροφής στην πατρίδα, ο Θερσίτης ήταν από τους πρώτους που δέχτηκε.

Λέγει ο Αγαμέμνων:

«Οι γυναίκες και τα παιδιά μας κάθονται στα σπίτια μας και περιμένουν να επιστρέψουμε, ενόσω ο σκοπός για τον οποίον εκστρατεύσαμε παραμένει ανεκπλήρωτος. Έτσι επιτρέπω σε κάθε έναν από εσάς, να επιβιβασθεί στα πλοία και να επιστρέψει στην πατρίδα. Η Τροία με τους λαμπερούς δρόμους δεν πρόκειται να αλωθεί». (Αγαμέμνων προς το στράτευμα. Ομήρου Ιλιάδα, 2.135).

Με το άκουσμα των λόγων του Αγαμέμνονα αρκετοί κατευθύνθηκαν προς τα πλοία και πέρασε αρκετός χρόνος μέχρι να αποκατασταθεί η τάξη, αλλά και να φανεί ποιοι ήσαν πρόθυμοι να πολεμήσουν. Όταν όλοι συγκεντρώθηκαν ο Θερσίτης με θράσος απευθύνθηκε προς το πλήθος:

«Άρχοντά μου……..ποιό είναι το πρόβλημά σου; Τι περισσότερο θέλεις;  Οι σκηνές είναι γεμάτες από λάφυρα και δεδομένου ότι έχετε την δυνατότητα επιλογής όταν μια πόλη πολιορκείται, μεταξύ άλλων έχετε και αφθονία ποθητών γυναικών. Ίσως θέλετε περισσότερο χρυσό…………….ή μια ακόμη γυναίκα για να κοιμηθείτε………..» (Θερσίτης προς το στράτευμα – Ομήρου Ιλιάδα, 2.224ff).

Με αυτό τον τρόπο ο Θερσίτης προσβάλλει τον βασιλέα, επικαλούμενος μάλιστα και την διαφωνία του Αγαμέμνονα με τον Αχιλλέα λέγοντας:

«…μόλις πριν λίγο καιρό προσβάλει τον Αχιλλέα, έναν άνδρα πολύ καλύτερο από αυτόν. Έφυγε με το βραβείο του κρατώντας την για τον εαυτό του»

Και καταλήγει:

«Ας πλεύσουμε για τα σπίτια μας……και ας αφήσουμε αυτόν τον τύπο εδώ να ασχολείται με τα λάφυρα….για να μάθει ότι είναι απόλυτα εξαρτώμενος από τους υφιστάμενους».

Αρχαιολογικό Μουσείο Αττάλειας. Αρχαία Ρωμαϊκή σαρκοφάγος της Aurelia Botania Demetria (2ος αιώνας μ.Χ.): Σκηνές του Τρωικού πολέμου. Αριστερά ο Αχιλλέας σκοτώνει τον Θερσίτη.

Όταν ο Θερσίτης ολοκλήρωσε τα στασιαστικό λογύδριό του, ο Οδυσσέας αφού τον επέπληξε με σφοδρότητα, διότι τόλμησε να εναντιωθεί και να προσβάλλει τον βασιλέα, τον απείλησε λέγοντας:

«…..αν σε συλλάβω ξανά να παριστάνεις τον ανόητο όπως τώρα………θα σε γυμνώσω……και κατόπιν θα σε πετάξω σαν σκουπίδι από το στράτευμα στέλνοντάς σε να σαπίσεις μαζί με τα πλοία» (Οδυσσέας προς Θερσίτη – Ομήρου Ιλιάδα, 2.258ff) 

και με το πέρας των λόγων, τον χτύπησε με το ραβδί στην πλάτη και ώμους, προκαλώντας τραυματισμό. Πολύ αργότερα, όταν ο Οδυσσέας ήθελε να αναδείξει τα προτερήματά του προκειμένου να του δοθεί η ασπίδα του Αχιλλέα, υπενθύμισε το επεισόδιο:

«……….άλλαξα την απόφαση αυτών που ήθελαν να φύγουν και τελικά παρέμειναν. Οι Ατρείδες οι οποίοι ήταν μέλη της συμμαχίας παρέμεναν ανήσυχοι και φοβισμένοι…..αλλά ο Θερσίτης τόλμησε………να απευθυνθεί στον βασιλέα με ακατονόμαστες λέξεις, αλλά χάριν σε εμένα δεν έμεινε ατιμώρητος.  Ενθάρρυνα τους συντρόφους μου στον πόλεμο κατά του εχθρού και με τα λόγια μου αποκατέστησα το χαμένο θάρρος». (Οδυσσέας προς στράτευμα – Οβίδιος Μεταμορφώσεις, 13.232ff)

Η αντίδραση του Θερσίτη

Ίσως ορισμένοι να πιστεύουν ότι ο Θερσίτης, ένας άνθρωπος με τολμηρό λόγο, θα υπεράσπιζε τον εαυτό του. Αλλά ο Θερσίτης υποχώρησε και αφού κάθισε τρομοκρατημένος σκούπισε τα δάκρυά του. Καθώς δε πολλοί απολαμβάνουν τον εξευτελισμό των άλλων, είτε το αξίζουν είτε όχι…..οι στρατιώτες γέλασαν με την γελοιοποίηση του Θερσίτη, παρόλο που πριν από λίγη ώρα άκουγαν τις παροτρύνσεις του  (αποτέλεσμα της χυδαιότητας, σε συνδυασμό με την κακή εμφάνιση).

Μελανόμορφος αμφορέας του Εξεκία όπου ο Αχιλλέας σκοτώνει την Πενθεσίλεια 6ος αι. π.Χ_Βρετανικό μουσείο ArchaiOptix, CC BY-SA 4.0, via Wikimedia Commons Wolfgang Sauber, CC BY-SA 3.0 via Wikimedia Commons

Η τιμωρία

Μετά τον θάνατο του Έκτορα, ο οποίος ήταν βασικός πυλώνας της άμυνας της Τροίας, πολλοί σύμμαχοι έσπευσαν να βοηθήσουν την πολιορκούμενη πόλη. Μεταξύ αυτών ήσαν και οι Αμαζόνες με αρχηγό την Πενθεσίλεια, η οποία μαχόμενη γενναία «ευθυνόταν» για τον θάνατο πολλών Αχαιών πολεμιστών, αλλά τελικά σκοτώθηκε σε μάχη από τον Αχιλλέα. Όταν όμως αυτός την αντίκρισε νεκρή θαμπώθηκε από την ομορφιά της, μη μπορώντας να πιστέψει ότι σκότωσε ένα τόσο γλυκό πλάσμα. Λέγεται ότι η Πενθεσίλεια φάνταζε αθάνατη και ενώ εκείτο νεκρή φαινόταν σαν να κοιμάται, προκαλώντας θλίψη στον Αχιλλέα ο οποίος δεν μπορούσε να συνειδητοποιήσει ότι ευθυνόταν για τον θάνατό της. Τότε ήταν που «χτύπησε» ο Θερσίτης λέγοντας:

Αχιλλέα…..δεν ντρέπεσαι που αφήνεις τις σατανικές δυνάμεις να σου προκαλούν θλίψη για μια αξιολύπητη Αμαζόνα της οποίας το πολεμοχαρές πνεύμα το μόνο που μας προκάλεσε ήταν λύπη ; Χαχα είσαι ερωτοχτυπημένος και η ψυχή σου ποθεί αυτό το πράγμα, σαν να ήταν κάποια γυναίκα άξια για οικογένεια….. τελικά το δόρυ της χτύπησε την καρδιά σου……συγγνώμη φουκαρά……που είναι τώρα η ανδρεία και η εξυπνάδα σου; Τίποτα δεν είναι περισσότερο καταστροφικό για τους άνδρες από ότι ο πόθος για μια γυναίκα……….αυτός γελοιοποιεί ακόμα και σοφούς άνδρες (Θερσίτης προς Αχιλλέα – Κόιντος Σμυρναίος, Η πτώση της Τροίας 1.723)

Αυτή ήταν και η τελευταία ιταμή πράξη του Θερσίτη, καθότι ο Αχιλλέας εξοργισμένος από την προσβολή σε έναν νεκρό(η) πολεμιστή τον γρονθοκόπησε μέχρι θανάτου.

Άλλες εκδοχές

Ορισμένοι λέγουν ότι ο εξάδελφος του Θερσίτη Διομήδης θύμωσε με τον Αχιλλέα γι’ αυτήν την πράξη, ισχυριζόμενοι ότι η συνωμοσία κατά του Οινέα έγινε μετά τον Τρωικό πόλεμο και όχι πριν. Όμως σε αυτήν την περίπτωση ούτε ο Θερσίτης θα είχε λάβει μέρος και φυσικά ο Διομήδης δεν θα τον είχε εκδιώξει από την Αιτωλία. Άλλοι λένε ότι από τους γιούς του Άγριου ο Διομήδης σκότωσε μόνο τον Λυκοπέα και επίσης ότι η επίθεση του Διομήδη στην Καλυδώνα πραγματοποιήθηκε μετά τον Τρωικό πόλεμο πριν την εξορία του από το Άργος και φυσικά πριν από την εξορία του στην Ιταλία.

Επιμύθιο

Σε κάθε περίπτωση ο Θερσίτης δικαιολόγησε πλήρως την ετυμολογία του ονόματός του (θέρσος=θάρρος+ιταμεύομαι=αυθαδιάζω, προκαλώ) όμως δυστυχώς ο θάνατος του δεν στάθηκε εμπόδιο στην διαιώνιση του είδους του.

Διότι όντως ούτοι είναι εις θέσιν να διαπράττουν τα μεγαλύτερα και φοβερώτερα εγκλήματα. Τούτο δ’ επιβεβαιοί και ο Όμηρος. Παρέστησε δηλαδή τους βασιλείς και τους ισχυρούς, τους εν τω Άδη, τιμωρουμένους αιωνίως, ως τον Τάνταλον, τον Σίσυφον και τον Τιτυόν. Αντιθέτως τον Θερσίτην ή άλλον οιονδήποτε ιδιώτην, όσον και αν ήτο κακοήθης, δεν παρέστησε βασανιζόμενον με φρικτά και φοβερά μαρτύρια ως αδιόρθωτον· διότι δεν είχε, καθώς νομίζω, την δυνατότητα να διαπράξει τοιούτου είδους εγκλήματα (Σωκράτης προς  Καλλικλή στον διάλογο του Πλάτωνα «Γοργίας» 525d-526b).

Πηγές – βιβλιογραφία

Ιωάννης Τζέτζης, «Βιβλία Ιστοριών» βιβλίο VII-VIII μετάφραση Βασιλική Δογάνη από το πρωτότυπο Ελληνικό της έκδοσης T. Kiessling του 1896.

Απολλόδωρος «Βιβλιοθήκη» με Αγγλική μετάφραση από τον Sir James George Frazer, σε 2 τόμους, Cambridge, MA, Harvard University Press; Λονδίνο, William Heinemann Ltd. 1921. - Πηγή:chilonas.com & Πρώτη (άνω) φωτογραφία - Πηγή: Ο Αχιλλέας σκοτώνει τον Θερσίτη /Wikimedia Commons