Είσαι Πόντιος; Αυτό είναι τίτλος τιμής!

10/9/2024

Κάθε φορά που ακούω να λένε υποτιμητικά «Πόντιος είσαι;» πραγματικά αγανακτώ με το πόσο αστοιχείωτοι είναι πολλοί νεοέλληνες σχετικά με την ίδια τους την Ιστορία. Γιατί αν όντως τη γνώριζαν, θα στέκονταν απέναντι στους Ποντίους με σεβασμό και θαυμασμό.

Της Σοφίας Βαρβιτσιώτη

Η ιστορία του ποντιακού Ελληνισμού χάνεται στα βάθη της αρχαιότητας, με απαρχή την Αργοναυτική εκστρατεία. Από τον 8ο αι. π.Χ. και έπειτα η ιωνική πόλη Μίλητος ίδρυσε αποικίες στα παράλια του Εύξεινου Πόντου, οι οποίες εξελίχθηκαν σε σπουδαία οικονομικά κέντρα. Οι κυριότερες από αυτές ήταν η Σινώπη, η Τραπεζούντα, η Κερασούντα, η Αμισός (Σαμψούντα) και η Οδησσός. Παντού Έλληνες, παντού ελληνικός πολιτισμός. Μάλιστα η Τραπεζούντα είναι αρχαιότερη και από τη Ρώμη και από το Βυζάντιον και γνώρισε μεγάλη ανάπτυξη χάρη στη στρατηγική της θέση, τα εύφορα εδάφη και το πλούσιο σε μέταλλα υπέδαφος της ενδοχώρας.

Μετά το θάνατο του Μ. Αλεξάνδρου, ιδρύθηκε το Βασίλειο του Πόντου από τον εξελληνισμένο σατράπη Μιθριδάτη Α΄. Το 64 π.Χ. κυριεύτηκε από τους Ρωμαίους και έγινε ρωμαϊκή επαρχία. Αργότερα, στη Βυζαντινή εποχή, η περιοχή του Πόντου διατήρησε τον ελληνικό της χαρακτήρα χάρη στους τοπικούς Έλληνες ηγεμόνες, οι οποίοι ως αληθινοί Ακρίτες μάχονταν με Άραβες, Πέρσες και αργότερα Τούρκους. Η Τραπεζούντα κατείχε τα πρωτεία ως κέντρο του εμπορίου, των γραμμάτων και των τεχνών.

Το 1204, ύστερα από την άλωση της Κωνσταντινούπολης από τους Φράγκους, δύο Βυζαντινοί πρίγκηπες, ο Αλέξιος και ο Δαυίδ, εγγονοί του αυτοκράτορα Ανδρόνικου Α΄ Κομνηνού, ίδρυσαν την αυτοκρατορία της Τραπεζούντας, η οποία κράτησε μέχρι το 1461, που έπεσε στα χέρια των Τούρκων.

Στη διάρκεια της Τουρκοκρατίας, έγιναν εντατικές προσπάθειες να εξισλαμιστούν οι χριστιανικοί πληθυσμοί, αλλά δεν είχαν πάντα αποτέλεσμα. Ειδικά μετά την υπογραφή της συνθήκης του Κιουτσούκ Καϊναρτζή (1774) ανάμεσα σε Ρωσία και Οθωμανική Αυτοκρατορία, οι χριστιανικοί πληθυσμοί απέκτησαν ορισμένα προνόμια. Στην Οδησσό ιδρύθηκε η Φιλική Εταιρεία, που προετοίμασε την Ελληνική Επανάσταση.

Κατά το 19ο αιώνα, ο ποντιακός Ελληνισμός γνώρισε μεγάλη ανάκαμψη. Στις αρχές του 20ού αιώνα, αριθμούσε περίπου 600.000 άτομα, ενώ στη νότια Ρωσία κατοικούσαν 150.000 Έλληνες Πόντιοι. Στις πόλεις του Πόντου λειτουργούσαν εκατοντάδες ελληνικά σχολεία και ναοί. Η οικονομική και η πνευματική ζωή βρίσκονταν σε ελληνικά χέρια και το ελληνικό φρόνημα παρέμενε ολοζώντανο.

Αξίζει εδώ να μιλήσουμε και για τη γλώσσα των Ποντίων. Η ποντιακή διάλεκτος είναι αρχαιοπρεπής ελληνική διάλεκτος, η οποία διασώζει πολλά στοιχεία από την πανάρχαια ιωνική και την αλεξανδρινή κοινή, ενώ ενσωμάτωσε και ξένες λέξεις, προφανώς λόγω της συνύπαρξης και των συναλλαγών των Ελλήνων του Πόντου με αλλόγλωσσους πληθυσμούς. Αλλά επειδή ο Πόντος είναι απομακρυσμένος από τη μητροπολιτική Ελλάδα, ήταν φυσικό η ποντιακή διάλεκτος να αποκλίνει από την καθομιλουμένη Νέα Ελληνική.

Σύντομα όμως μαύρα απειλητικά σύννεφα απλώθηκαν πάνω από τον Πόντο. Από το 1908, το εθνικιστικό κίνημα των Νεοτούρκων, που αντιμετώπιζε με ιδιαίτερη εχθρότητα όλους τους χριστιανικούς πληθυσμούς που διαβιούσαν στην Οθωμανική Αυτοκρατορία, έδειξε τις άγριες διαθέσεις του. Σύνθημά του ήταν: «Η Τουρκία στους Τούρκους.» Εκφραστής και ηγέτης του ήταν ο Μουσταφά Κεμάλ Ατατούρκ.

Σιγά-σιγά, οι Νεότουρκοι ξεκίνησαν συστηματική προπαγάνδα στον τουρκικό λαό και συνέχισαν με διώξεις, βάζοντας στο στόχαστρο τους Έλληνες και τους Αρμενίους. Χιλιάδες Έλληνες και Αρμένιοι εκτοπίζονταν διά της βίας στην τουρκική ενδοχώρα, όπου αναγκάζονταν να εκτουρκιστούν. Διαβόητα ήταν τα Αμελέ Ταμπουρού (Τάγματα Εργασίας), στα οποία στέλνονταν οι άνδρες και εργάζονταν σε καταναγκαστικά έργα υπό απάνθρωπες συνθήκες, μέσα στην πείνα, τις αρρώστιες και κάθε λογής κακουχίες. Πολύ λίγοι κατάφερναν να επιζήσουν.

Το 1915 οι Πόντιοι και οι Αρμένιοι, μην αντέχοντας τις διώξεις και την καταπίεση, ανέβηκαν αντάρτες στα βουνά. Σε αντίποινα, οι Τούρκοι σφαγίασαν το μεγαλύτερο μέρος του αρμενικού πληθυσμού. Μετά το τέλος του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου, έκαναν εντατικότερες προσπάθειες να αφανίσουν τους ελληνικούς πληθυσμούς. Ειδικά για τους Ποντίους βρήκαν και μια νομιμοφανή πρόφαση (όχι ότι διαφορετικά δεν θα τους εξόντωναν). Οι Πόντιοι μαζί με τους Αρμενίους είχαν προωθήσει την ίδρυση Ποντοαρμενικής Ομοσπονδίας, αλλά το σχέδιο απέτυχε. Οι Τούρκοι λοιπόν με έκτακτα δικαστήρια και με την κατηγορία της εσχάτης προδοσίας καταδίκασαν σε θάνατο πολλούς Ποντίους.

Στις 19 Μαΐου 1919, ο Κεμάλ αποβιβάστηκε στη Σαμψούντα και τότε ξεκίνησε η δεύτερη φάση της εξόντωσης των Ποντίων. Υπολογίζεται ότι μέχρι το 1924 (οπότε και ολοκληρώθηκε η ανταλλαγή πληθυσμών, που καθιερώθηκε με τη συνθήκη της Λωζάννης) σκοτώθηκαν 353.000 Έλληνες Πόντιοι… Όσοι επέζησαν, κατέφυγαν ως πρόσφυγες στην Ελλάδα. Αλλά και εκείνοι που κατοικούσαν στη Σοβιετική Ένωση, γνώρισαν διώξεις από το σταλινικό καθεστώς.

Δυστυχώς, η μητέρα Ελλάδα δεν συμπεριφέρθηκε στους Ποντίους όπως θα τους άξιζε. Ο λαός έδειξε αρχικά αρνητική στάση και για πολλά χρόνια οι ελληνικές κυβερνήσεις (στα πλαίσια της ελληνοτουρκικής φιλίας) απέφευγαν να θίξουν το θέμα της γενοκτονίας των Ποντίων. Μόλις το 1994 το ελληνικό Κοινοβούλιο θέσπισε την 19η Μαΐου ως ημέρα μνήμης της γενοκτονίας των Ποντίων. Κάλλιο αργά, παρά ποτέ…

Τον ήλιον ξαν σα χέρα ‘μουν αγαπεμέν κρατούμεν

Και μ’ έναν στόμαν, μ’ έναν ψήν και νούν βροντολαλούμεν

ΠΟΝΤΟΣ! ‘εν’ άστρον φωτεινόν

Ο ψε, σήμερον και πάντα.

Πηγές:

1)https://el.wikipedia.org

2)https://fdathanasiou.wordpress.com

3)https://mavropouloskostas.wordpress.com

4) http://pontiosakritas.blogspot.gr

5) http://stixoilx.blogspot.gr

6) Διδώ Σωτηρίου, Ματωμένα Χώματα, εκδ. Κέδρος, Αθήνα, 1994

7) Θέματα Νεότερης και Σύγχρονης Ιστορίας από τις Πηγές, Γ΄ Λυκείου ΟΕΔΒ, Αθήνα, 1995