ΑΝΑΖΗΤΕΙΤΑΙ Η ΘΕΣΗ ΤΗΣ ΜΕΧΡΙ ΣΗΜΕΡΑ: Σκαπτή Ύλη, η μυθική πόλη του χρυσού πέριξ του Παγγαίου

 6/9/2024

Για δεκαετίες συνεχίζεται η έριδα για το που βρισκόταν η πόλη που έζησε ο Θουκυδίδη, με τα δεκάδες χρυσά τάλαντα παραγωγή κάθε χρόνο

Γράφει ο Θεόδωρος Σπανέλης

Στην ευρύτερη περιοχή γύρω από το Παγγαίο υπάρχουν τοπωνύμια που παραμένουν μέχρι σήμερα άγνωστα, καθώς αν και αναφέρονται σε ιστορικές πηγές, ακόμη δεν έχει εντοπιστεί από την έρευνα η ακριβής θέση τους. Ένα από αυτά είναι η Σκαπτή Ύλη ή και Σκαπτησύλη, η πλούσια χρυσοφόρος περιοχή εκμετάλλευσης, η ιστορία της οποίας ξεκίνησε από τους Θάσιους και τους Φοίνικες (;), αλλά είναι και η περιοχή που πέθανε ο Αθηναίος στρατηγός Θουκυδίδης, εξόριστος, συγγράφοντας το μεγάλο ιστορικό του έργο για τον Πελοποννησιακό πόλεμο. Πολλοί έψαξαν για να εντοπίσουν το σημείο που βρισκόταν η Σκαπτή Ύλη και γράφτηκαν πολλά κείμενα, όπου το κάθε ένα την τοποθετεί σε ένα διαφορετικό σημείο πέριξ του Παγγαίου και ανάμεσα στους δυο μεγάλους ποταμούς Νέστο και Στρυμόνα.

Επίσης μέχρι σήμερα δεν υπάρχει συμφωνία, ούτε των πηγών αλλά ούτε και των μελετητών για το αν πρόκειται για μια πόλη ή για μια χώρα, δηλαδή μια ευρύτερη περιοχή. Αξίζει να σημειώσουμε ότι για πολλές αρχαίες λέξεις στην πορεία του χρόνου άλλαξε το νόημα και η απουσία της καλής γνώσης του αρχικού περιεχομένου είναι αιτία για παρανοήσεις. Έτσι αλλού η Σκαπτή Ύλη παρουσιάζεται σαν πόλη, αλλού σαν χωρίον και αλλού σαν χώρα.

Έχουν διατυπωθεί πολλές απόψεις για το που βρισκόταν η Σκαπτή Ύλη, είναι όμως δύσκολο να προσδιοριστεί το σημείο γιατί από τις πηγές δεν υπάρχουν αρκετές διαθέσιμες πληροφορίες, καθώς η χαρτογραφία στην αρχαία εποχή ήταν ακόμη σε εμβρυακό επίπεδο. Επίσης καμία αρχαιολογική σκαπάνη δεν έτυχε να «πέσει» επάνω σε ένα τεκμήριο που θα δηλώνει το όνομα της. Η μοναδική ασφαλής δίοδο αναζήτησης της Σκαπτής Ύλης είναι η παραγωγή χρυσού και μάλιστα σε τεράστιες ποσότητες.

Ο ιστορικός Θουκυδίδης που έζησε στην Σκαπτή Ύλη του Παγγαίου

Υπήρχε η Σκαπτή Ύλη;

Ενώ υπάρχει ένα πλήθος πηγών που αναφέρονται στην Σκαπτή Ύλη, δεν έχει εντοπιστεί το παραμικρό αντικείμενο που να δηλώνει την ύπαρξή της. Θα μπορούσε κάποιος να φτάσει στο σημείο να αναρωτηθεί, ακόμη και αν υπήρξε η Σκαπτή Ύλη ή είναι μια έκφραση που την υιοθέτησαν διαδοχικά οι ασχολούμενοι με αυτήν, επικεντρωμένοι κύρια στον παραγόμενο χρυσό!

Η πρώτη αναφορά που υπάρχει, μας την δίνει ο πρώτος ιστορικός ο Ηρόδοτος, σημειώνοντας με έμφαση ότι «[6.47.1] Τα είδα κι εγώ με τα μάτια μου τα μεταλλεία αυτά»! Άρα δεν υπάρχει καμία αμφιβολία για την ύπαρξη μεταλλείων με τεράστια παραγωγή χρυσού. Επίσης μας μεταφέρει την πληροφορία και ότι ήταν απέναντι από το νησί της Θάσου, στην λεγόμενη Θασιακή Περαία, για την οποία επίσης ενώ γνωρίζουμε το πλάτος του θαλάσσιου μετώπου, υπάρχουν ερωτήματα όσον αφορά το βάθος που καταλάμβανε στην θρακική ενδοχώρα! Το γεγονός ότι με τους Θράκες,  οι Θάσιοι ήταν σε συνεχή πόλεμο, προφανώς για τον έλεγχο των μεταλλείων , ορίζει και τα όρια της διείσδυσης των αποίκων της. Για παράδειγμα είναι γνωστό ότι ιδρύθηκαν από Θάσιους και Αθηναίους αποίκους οι Κρηνίδες, αλλά για να σταθεροποιηθεί η κατάσταση, μέσα σε δύο χρόνια ζητήθηκε η βοήθεια του Φιλίππου Β’ που ιδρύει τους Φιλίππους στην ίδια θέση και επιτυγχάνεται ο έλεγχος των ορυχείων στην περιοχή των Ασύλων του Διονύσου.[...]

Τα ορυχεία της Σκαπτής Ύλης, σύμφωνα με τον Ηρόδοτο απέφεραν 80 τάλαντα χρυσού το χρόνο, αυτό σημαίνει ότι υπήρχε μεγάλος αριθμός ορυχείων και ασχέτως αν ήταν πόλη ή χώρα, είναι βέβαιο ότι καταλάμβανε μεγάλη έκταση. Το ερώτημα είναι λοιπόν σε ποιο σημείο της ευρύτερης περιοχής υπάρχει τόσο εκτεταμένη εκμετάλλευση που θα δικαιολογεί αυτήν την παραγωγή.

OLYMPUS DIGITAL CAMERA

Το μυστήριο του Θουκυδίδη

Το δεύτερο επίπεδο παραγωγής, συγκεκριμένα «ιστοριογραφικό», της Σκαπτής Ύλης, είναι ο ίδιος ο Θουκυδίδης και το έργο του, ο οποίος σύμφωνα με τις πηγές έζησε εδώ εξόριστος. Ωστόσο, στο δικό του έργο δεν υπάρχει η παραμικρή αναφορά για την περίοδο της παραμονής του εδώ, αλλά ούτε και στην σχέση του με την Θράκη, αυτά μας τα παραδίδουν άλλες, μεταγενέστερες, πηγές. Γενικά υπάρχει ένα μυστήριο σχετικά με την παρουσία του Θουκυδίδη στην περιοχή του Παγγαίου, δηλαδή αν όντως πέθανε εδώ, πού μπορεί να βρίσκεται ο χώρος της πρώτης ταφής του,- πριν μεταφερθεί στην Αθήνα – και όλη αυτή η υπόθεση, έρχεται να εμπλουτίσει την αναζήτηση γύρω από την παρουσία και το ρόλο της μυθικών διαστάσεων, θα μπορούσαμε να πούμε Σκαπτής Ύλης.

Κλείνοντας το πρώτο μέρος αυτής της αναζήτησης να προσθέσω ότι παραμένει ερώτημα προς απάντηση, ακόμη και το ίδιο το όνομα, το τι σημαίνει «Σκαπτή Ύλη» κατά πόσο είναι ένα όνομα που αναφέρεται στο ίδιο το προϊόν της εκσκαφής δηλαδή στο μετάλλευμα, όπως είναι το προφανές ή υπάρχει και άλλη έννοια, πολύ ευρύτερη που σχετίζεται και με άλλες λειτουργίες που σχετίζονται με την εντυπωσιακή διαδικασία παραγωγής του χρυσού μέσα από τη γη. Αν το καλοσκεφτούμε στα μυθικά χρόνια του Κάδμου, της Αρμονίας, του Θάσου και της Τελέφασας το να βγάζει κανείς μέσα από τα σκοτάδια των στοών, ένα σκούρο πέτρωμα, να το διαλύει στο γουδί ή στο χειρόμυλο, να το λιώνει στην φωτιά και να παράγει ένα φωτεινό μέταλλο, όπως είναι ο χρυσός, αυτό ήταν μια θεϊκή πράξη!

Μια εύλογη απορία για το κατά πόσο το όνομα «ΣΚΑΠΤΗ ΥΛΗ» είναι απλά και μόνο μια ονομασία που προέρχεται από την δραστηριότητα της εξόρυξης και αν η απάντηση είναι ναι, γιατί δεν το συναντάμε και σε άλλους τόπους παραγωγής, γενικά μετάλλων και ειδικότερα χρυσού; -Πηγή