Παμφίλη της Επιδαύρου: Η άγνωστη Ελληνίδα ιστορικός που έγραφε ακατάπαυστα

19/4/2023

Εκεί, στου χρόνου τις βιβλιοθήκες τις αόρατες σε μας, αλλά υπαρκτές πριν από αιώνες, υπάρχει μία θέση με τα έργα μίας αρχαίας Ελληνίδας, την οποία δεν γνωρίζουμε. Η Παμφίλη της Επιδαύρου. Αυτή όμως η γυναίκα δεν μπορούσε να ζήσει χωρίς την πένα στα δάχτυλά της, δεν μπορούσε να αναπνεύσει χωρίς την καταγραφή των γεγονότων που συνέβαιναν γύρω της και τα οποία ήθελε να τα αφήσει σε μας κληρονομιά.

Η Παμφίλη ήταν Ελληνίδα ιστορικός που λέγεται πως έζησε κατά την περίοδο της βασιλείας του Νέρωνα, τον 1ο αι. μ.Χ. Οι πληροφορίες γι΄ αυτήν είναι συγκεχυμένες. Σύμφωνα με το Λεξικό της Σούδας καταγόταν από την Επίδαυρο, ενώ ο Μέγας Φώτιος έλεγε πως καταγόταν από Έλληνες της Αιγύπτου. Είναι πολύ πιθανόν να γεννήθηκε στην Επίδαυρο από Έλληνες γονείς που είχαν έρθει από την Αίγυπτο. Επίσης λέγεται ότι ήταν κόρη του συγγραφέως Σωτηρίδα και σύζυγος του Σωκρατίδα (Σούδα), ενώ κατά άλλους ο Σωτηρίδας ήταν ο σύζυγός της. 

Σε κάθε περίπτωση, στο σπιτικό της μαζεύονταν πολλοί μορφωμένοι άνθρωποι, και, επίσης, διέθετε πολλά βιβλία. Έτσι, μέσα σε αυτό το περιβάλλον, της ήταν αδύνατον να μην ασχοληθεί με την καταγραφή των γεγονότων. Η Παμφίλη έγραφε ακατάπαυστα, για πολλά χρόνια, και μάλιστα με τρόπο απλό που κατά την γνώμη της θα ήταν ευχάριστος στους αναγνώστες της. 

Η Παμφίλη από νωρίς ασχολήθηκε με την ιστορία της ιατρικής επιστήμης, και σ΄ αυτό βρήκε σημαντική βοήθεια από τις συζητήσεις που είχε με τους Ασκληπιάδες της Επιδαύρου,  οι οποίοι ήταν γιατροί απόγονοι του θεού Ασκληπιού. Ένα από τα πρώτα της έργα ήταν το " Περί Αφροδισίων", αλλά και το "Περί αμφισβητήσεων" για το οποίο δυστυχώς δεν υπάρχουν πια πληροφορίες. 

Η Ελληνίδα, προκειμένου να καταγράφει τα σημαντικά της εποχής της με σωστό και ζωντανό τρόπο, πήγε στην Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου, με την περίφημη βιβλιοθήκη της, στην οποία βρήκε σπουδαία συγγράμματα γνωστών γιατρών. Μελέτησε τα έργα του Κτησία που καταγόταν από την Κνίδο των νοτιοδυτικών παραλίων της Μικράς Ασίας, αλλά και του γιατρού του Κύρου του Πέρση αυτοκράτορα (από τον 4ο π.Χ. αι.). 

Η Παμφίλη έγραψε την "Επιτομή των έργων Κτησίου", καθώς και το έργο "Συμμείκτων ιστορικών υπομνημάτων λόγοι", ίσως το πιο σημαντικό έργο της 33 βιβλίων. Αποσπάσματα αυτού σώθηκαν από τον Φώτιο που πίστευε πως το έργο της Παμφίλης, συνολικά, ήταν πολύ σημαντικό, με πολλές σπουδαίες πληροφορίες για την ιστορία, την ιατρική αλλά και την λογοτεχνία. 

Αξίζει να σημειωθεί ότι πολλοί σημαντικοί και γνωστοί συγγραφείς άντλησαν πληροφορίες και μνημονεύουν την Παμφίλη, όπως ο Διογένης Λαέρτιος, ο Αύλος Γέλλιος κ.ά.. 

Σύμφωνα με την Deborah Levine Gera που μελέτησε στην κλασσική ιστοριογραφία, είναι πολύ πιθανό ότι η Παμφίλη της Επιδαύρου να είναι η συγγραφέας της ανώνυμης πραγματείας που έχει διασωθεί, της Tractatus De Mulieribus Claris In Bello. Επρόκειτο για μια πραγματεία που ήταν γραμμένη στην ελληνική γλώσσα και περιέγραφε τις ζωές δεκατεσσάρων διάσημων γυναικών. Ο τρόπος γραφής ήταν απλός, ακριβώς όπως ήθελε να γράφει η Παμφίλη, ώστε οι αναγνώστες να μην δυσκολεύονται και να μην παρατούν τα βιβλία από τα χέρια τους. 

Ας φανταστούμε την Παμφίλη: Το κεφάλι σκυμμένο πάνω από τα σημαντικά ιστορικά συγγράμματα της αρχαίας Ελλάδας που ακόμα δεν είχαν καταστραφεί και να συλλέγει πολύτιμες πληροφορίες. Ή, την Παμφίλη να παρακολουθεί με ιδιαίτερη προσοχή τις συνομιλίες γύρω της για σημαντικά ιστορικά γεγονότα. Κι έπειτα, όλον αυτόν τον πλούτο γνώσεων και εμπειριών να τον καταγράφει χαμογελαστή, με έναν τρόπο δικό της, όχι υπακούοντας σε άγονους κανόνες γραφής, αλλά έτσι που θα κέντριζε το ενδιαφέρον των αναγνωστών της! Ας φανταστούμε την Παμφίλη, και ας προσπαθήσουμε να της μοιάσουμε! 

Και αν δεν μπορούμε να γράψουμε, τουλάχιστον να παρακολουθούμε τα γεγονότα και να μην σταματούμε να διαβάζουμε. Γιατί, μόνο έτσι, θα καταφέρουμε να αφήσουμε πίσω μας μια Ελλάδα που θα δαφνοστεφανωθεί ξανά στο μέλλον...