Το Αθηναϊκό Κόνκορντ-Ομόνοια και οι εννέα μούσες που εξαφάνισε ως αντιαισθητικές ο Κοτζιάς

Πλατεία Ομονοίας, τη δεκαετία του 1930... Τα αγάλματα είναι έργο του Συλλόγου Ελλήνων Γλυπτών.

13/5/2025

Το Αθηναϊκό Κόνκορντ είναι η Ομόνοια! Πού εξαφανίστηκαν οι πανέμορφες εννέα μούσες; Ο άτιμος ρόλος του Κώστα Κοτζιά... Ό,τι είναι όμορφο στην πατρίδα μας, έρχονται τυχάρπαστοι πολιτικοί και το "σκοτώνουν"...

Στην περίφημη πλατεία Ομονοίας, το Αθηναϊκό Κόνκορντ, υπήρχαν, για ένα διάστημα, αγάλματα που αντιπροσώπευαν τις εννέα μούσες της ελληνικής μυθολογίας. Τα αγάλματα αυτά τοποθετήθηκαν το 1932, παράλληλα με την κατασκευή του σταθμού του μετρό της Ομόνοιας. Διακοσμούσαν κολώνες εξαερισμού.

Στη μυθολογία, οι μούσες ήταν μέρος της οικογένειας των Νυμφών, καλοπροαίρετων θεοτήτων και προστάτιδων της νεότητας. Εννέα στον αριθμό, αυτές οι κόρες του Δία και της Μνημοσύνης προήδρευαν αντίστοιχα:

Κλειώ στην ιστορία, 

Ευτέρπη στη μουσική,

Θάλεια στην κωμωδία,

Μελπομένη στην τραγωδία,

Τερψιχόρη στο χορό,

Ερατώ στη Λυρική Χορωδία,

Πολύμνια στην ποίηση,

Ουρανία στην αστρονομία,

και τέλος η Καλλιόπη στο έπος.

Μούσες, σαρκοφάγος του Λούβρου.

Στις αρχές της δεκαετίας του 1930, ο Ελευθέριος Βενιζέλος (1864-1936) άνοιξε τον σταθμό του μετρό της Ομόνοιας, μια σημαντική πρόοδο στο σύστημα μεταφορών της Αθήνας εκείνη την εποχή. Η πλατεία ήταν κομψή και επιπλωμένη σύμφωνα με τα ευρωπαϊκά πρότυπα.

Μέχρι τότε η πλατεία Ομονοίας ήταν γεμάτη λουλούδια, φοίνικες και ξύλινα παγκάκια, αλλά ήδη σημείο συνάντησης της αθηναϊκής κοινωνίας.

Ομόνοια, 1900...

Η νέα όψη της πλατείας ήταν κυκλική και μαρμάρινα κιγκλιδώματα ανακοίνωναν πρόσβαση στα υπόγεια. Ωστόσο, ήταν απαραίτητο να κατασκευαστεί ένα υπόγειο σύστημα εξαερισμού και εγκαταστάθηκαν οκτώ κολώνες για να εξασφαλιστεί αυτή η λειτουργία.

Τότε, ο δήμαρχος της πόλης Σπύρος Μερκούρης (1856-1939, παππούς της Μελίνας) είχε την ιδέα να τοποθετήσει αγάλματα μουσών για να βελτιώσει την αισθητική αυτών των κιόνων.

Έτσι ανεγέρθηκαν οι «Μούσες του Κόνκορντ» ή «Μούσες της Ομόνοιας».

Σπύρος Μερκούρης

Σε αυτήν την πλατεία Ομονοίας, στη συνέχεια, γεννήθηκε η έκφραση: «Πάω να καθαρίσω την Καλλιόπη», που μπορεί να μεταφραστεί ως: «Θα καθαρίσω την Καλλιόπη».

Αρχικά, αυτή η έκφραση χρησιμοποιήθηκε κυρίως από στρατιώτες που έκαναν το καθήκον τους και έπρεπε να πάνε και να εκτελέσουν τη δυσάρεστη αγγαρεία του να πάνε στην τουαλέτα.

Γιατί όμως αυτός ο υπαινιγμός στη μούσα Καλλιόπη;

Στην ελληνική μυθολογία υπάρχουν εννέα μούσες, αλλά οι κολώνες εξαερισμού ήταν μόνο οκτώ. Τότε αποφασίστηκε να τοποθετηθεί το ένατο άγαλμα, η Καλλιόπη, στο υπόγειο, κοντά στις δημόσιες τουαλέτες...

Έτσι, ένας περαστικός που ήθελε να ρωτήσει διακριτικά πού είναι οι τουαλέτες, ρώτησε: «Πού είναι η Καλλιόπη;».

Σταδιακά η Καλλιόπη έγινε συνώνυμη με τις τουαλέτες.

Οι «Μούσες της Ομόνοιας» θεωρήθηκαν αργότερα αντιαισθητικές από μια άλλη δημοτική ομάδα, αυτή του Κώστα Κοτζιά (1892-1951). Αυτός ο δήμαρχος είχε ήδη κατεδαφίσει το δημοτικό θέατρο και δεν δυσκολεύτηκε να βρει πρόσχημα για να αποχωριστεί τις μούσες. Μάλιστα, σε διαδηλώσεις κατά της δικτατορίας του Μεταξά το 1936, ένα άγαλμα έπεσε και τραυμάτισε σοβαρά αρκετούς ανθρώπους. Την επόμενη χρονιά διαλύθηκαν και εξαφανίστηκαν.

Το θέατρο στην Αθήνα κατεδαφίστηκε τη δεκαετία του 1920...

Διάσπαρτα σήμερα, τέσσερα από αυτά υπάρχουν στην Καρδίτσα (Θεσσαλία), δύο στις Καρυές (Λακωνία), δύο στο νησί της Αμοργού, και η τύχη του ένατου είναι άγνωστη. -Πηγή