Αρχαίο Ηράκλειο: Μετά από 2000 χρόνια σιωπής, επιστήμονες διαβάζουν κείμενα αρχαίων Ελλήνων φιλοσόφων - Έρχεται δεύτερη Αναγέννηση;

                                                                                                                                            Πηγή

11/8/2025

Οι πάπυροι του Ηρακλείου Καμπανίας ή πάπυροι του Ερκολάνο περιέχουν αρχαία σοφία. Οι απανθρακωμένοι πάπυροι είναι πλέον και πάλι ευανάγνωστοι χάρη στην τεχνολογία. Πώς λειτουργεί και τι έχει αποκρυπτογραφηθεί μέχρι στιγμής.

Όταν ο Ελβετός στρατιωτικός μηχανικός Καρλ Βέμπερ ανακάλυψε την πολυτελή Villa dei Papiri κατά τη διάρκεια ανασκαφών στην αρχαία πόλη Ερκολάνο ή αρχαίο Ηράκλειο, το 1750, δεν είχε ιδέα τι θησαυρό είχε ανακαλύψει. Σε ένα μικρό δωμάτιο της βίλας, διαστάσεων 253 επί 32 μέτρων, βρίσκονταν τα απανθρακωμένα υπολείμματα περίπου 1.800 παπύρων - η μόνη πλήρως διατηρημένη αρχαία βιβλιοθήκη που έχει ανακαλυφθεί ποτέ.

Η βίλα, που πιθανολογείται ότι ανήκε στον Λεύκιο Καλπούρνιο Πίσωνο Καισώνινο, πεθερό του Ιούλιου Καίσαρα, θάφτηκε κάτω από ένα στρώμα ηφαιστειακού υλικού πάχους έως και 30 μέτρων κατά την έκρηξη του Βεζούβιου το 79 μ.Χ. Η βιβλιοθήκη περιείχε κυρίως έργα του Επικούρειου φιλοσόφου Φιλόδημου των Γαδαρών, καθώς και γραπτά του Επίκουρου και άλλων Ελλήνων στοχαστών.

Ωστόσο, η αποκρυπτογράφηση των παπύρων του αρχαίου Ηρακλείου παρουσιάζει στους επιστήμονες μοναδικές τεχνικές προκλήσεις. Οι κύλινδροι είναι εντελώς απανθρακωμένοι, με τα στρώματά τους σταθερά συνδεδεμένα μεταξύ τους. Οποιαδήποτε προσπάθεια να ξετυλιχθούν φυσικά θα είχε ως αποτέλεσμα την καταστροφή τους. Επιπλέον, το μελάνι που χρησιμοποιείται βασίζεται στον άνθρακα - το ίδιο βασικό υλικό με τον ίδιο τον πάπυρο. Αυτό καθιστά το μελάνι σχεδόν αόρατο στις συμβατικές ακτίνες Χ.

Τομογραφία ακτίνων Χ και εικονική αποκωδικοποίηση

Η σύγχρονη αποκωδικοποίηση βασίζεται στην τομογραφία αντίθεσης φάσης ακτίνων Χ (XPCT), μια μη καταστροφική τεχνική που χρησιμοποιείται στη βιοϊατρική απεικόνιση. Χρησιμοποιεί τους διαφορετικούς δείκτες διάθλασης διαφορετικών υλικών για να δημιουργήσει μετατοπίσεις φάσης στις ακτίνες Χ, ενισχύοντας έτσι την αντίθεση.

Στην Ευρωπαϊκή Εγκατάσταση Ακτινοβολίας Σύγχροτρον (ESRF) στη Γκρενόμπλ, οι πάπυροι σαρώθηκαν με ενεργό μέγεθος pixel 47 × 47 μm, επιτρέποντας χωρική ανάλυση περίπου 100 × 100 μm². Λήφθηκαν περίπου 2.000 ραδιογραφήματα για κάθε πάπυρο σε γωνιακό εύρος 180°.

Το εικονικό ξετύλιγμα λαμβάνει χώρα στη συνέχεια σε διάφορα σύνθετα βήματα: από την ογκομετρική σάρωση έως την τμηματοποίηση και τη μοντελοποίηση επιφάνειας, και τέλος, την ψηφιακή αποκατάσταση, στην οποία τα τρισδιάστατα δεδομένα αντιστοιχίζονται ισομετρικά σε δισδιάστατα για την ελαχιστοποίηση της παραμόρφωσης του κειμένου.

Η βίλα dei Papiri στο Ερκολάνο στους πρόποδες του όρους Βερσουβίου. Εικόνα: Myceneus/ Shutterstock.com

Η αναγνώριση μελανιού με τεχνητή νοημοσύνη φέρνει επανάσταση στην αποκρυπτογράφηση

Το Vesuvius Challenge 2023 πέτυχε μια σημαντική ανακάλυψη μέσω της χρήσης της μηχανικής μάθησης. Η νικήτρια ομάδα, με επικεφαλής τους Youssef Nader, Luke Farritor και Julian Schilliger, ανέπτυξε μια μέθοδο που συνδυάζει διάφορες προσεγγίσεις τεχνητής νοημοσύνης.

Ο αγωγός EduceLab-Scrolls συνδυάζει τη μηχανική μάθηση με ένα γεωμετρικό πλαίσιο που συνδυάζει τρισδιάστατες και δισδιάστατες εικόνες. Διάφορες αρχιτεκτονικές βαθιάς μάθησης, όπως τα μοντέλα U-Net, Attention U-Net και TimeSformer, χρησιμοποιούνται για την τμηματοποίηση και την αναγνώριση χρονικών μοτίβων. Οι μέθοδοι συνόλου βελτιστοποιούν τα αποτελέσματα.

Το σύστημα ThaumatoAnakalyptor του Julian Schilliger επιτρέπει επίσης την εξαιρετικά ακριβή, αυτόματη τμηματοποίηση. Εξάγει τρισδιάστατα σημεία από επιφάνειες παπύρου, τα ομαδοποιεί σε επίπεδα και έτσι επιτρέπει τη δημιουργία τμημάτων μήκους έως και μισού μέτρου – πλήρως αυτόματα.

Στοχασμοί Αρχαίων Φιλοσόφων

Οι πρώτες επιτυχημένες εικονικές αναγνώσεις των PHerc. 375 και PHerc. 495 το 2016 αποκάλυψαν ακολουθίες ελληνικών γραμμάτων, ολόκληρες λέξεις και αποσπάσματα κειμένου που μπορεί να αναφέρονται σε πολιτικές αποφάσεις. Εντοπίστηκε επίσης ένα σύμβολο κορωνίδας που χρησιμοποιείται για να σηματοδοτήσει το τέλος των τμημάτων του κειμένου.

Η νικήτρια ομάδα του Vesuvius Challenge 2023 αποκρυπτογράφησε περίπου 2.000 χαρακτήρες από έναν πάπυρο, που αντιστοιχεί σε περίπου 5% του συνολικού περιεχομένου. Το κείμενο ασχολείται με φιλοσοφικές σκέψεις σχετικά με τη χαρά και την ευχαρίστηση:

«Όπως και με το φαγητό, δεν πιστεύουμε αμέσως ότι τα πράγματα που είναι σε έλλειψη είναι απολύτως πιο ευχάριστα από αυτά που είναι σε αφθονία».

Ακολούθησαν περαιτέρω επιτυχίες: Το 2025, ο τίτλος ενός ακόμη ξετυλιγμένου κύλινδρου αποκρυπτογραφήθηκε για πρώτη φορά: «Περί κακιών» του Φιλόδημου, Βιβλίο 1. Το 2024, Ιταλοί ερευνητές ανακάλυψαν λεπτομέρειες του τάφου του Πλάτωνα στην Ακαδημία Αθηνών σε πρόσφατα αποκρυπτογραφημένα αποσπάσματα – ήταν θαμμένος σε έναν ιδιωτικό κήπο κοντά σε ένα ιερό αφιερωμένο στις Μούσες.

Ο συνδυασμός της τεχνολογίας ακτίνων Χ σύγχροτρον, των τεχνικών μηχανικής μάθησης αιχμής και των εξελιγμένων αλγορίθμων εικονικής ξετυλίγματος έδειξε ότι η «φωνή» των αρχαίων φιλοσόφων μπορεί να ακουστεί ξανά μετά από 2.000 χρόνια σιωπής.

Με περίπου 800 ακόμη ακατανόητα χειρόγραφα στη συλλογή και πιθανώς χιλιάδες ακόμη που εξακολουθούν να βρίσκονται υπόγεια στο Ερκολάνο, η επιστήμη αντιμετωπίζει ένα τεράστιο εγχείρημα που θα μπορούσε να προσφέρει επαναστατικές γνώσεις για τον αρχαίο κόσμο. Ίσως αυτό να οδηγήσει σε μια δεύτερη Αναγέννηση, μια εκ νέου ανακάλυψη της αρχαιότητας. -Πηγή