Δίχως αυτόν δεν θα ξέραμε ούτε τα μισά: Ο άνθρωπος που έφερε πραγματικά στο φως τα μυστικά των Μυκηνών δεν ήταν ο Σλήμαν

 6/10/2023

Ο μέχρι πρόσφατα αφανής ήρωας της ελληνικής αρχαιολογίας

Δεν θα αποτελούσε υπερβολή εάν λέγαμε ότι ο Παναγιώτης Σταματάκης έδωσε την ζωή του στην αρχαιολογία. Όχι μόνο επειδή αφιέρωσε το μεγαλύτερο κομμάτι της σε αυτήν αλλά και διότι ακόμη και ο θάνατός του σχετίζεται με αυτό το πάθος, καθώς πέθανε από ελονοσία από την οποία προσεβλήθη κατά την διάρκεια ανασκαφών που πραγματοποιούσε στην Χαιρώνεια.

Συνηθίζουμε να αποδίδουμε τον χαρακτηρισμό «αυτοδίδακτος» σε μουσικούς, ζωγράφους, άλλου είδους καλλιτέχνες ή ακόμη και τεχνίτες. Στην περίπτωσή μας, όμως, αρμόζει και στον Παναγιώτη Σταματάκη που ήταν ακριβώς αυτό. Ένας αυτοδίδακτος αρχαιολόγος, σε μια εποχή (τον 19^ο αιώνα) που οι σπουδές δεν ήταν και το πιο εύκολο πράγμα του κόσμου.

Βέβαια, πριν τον γεννημένο (άγνωστο ακριβώς πότε) στην Λακωνία «εραστή» της αρχαιότητας, υπήρξαν και άλλοι που ασχολήθηκαν με τον χώρο, με κίνητρο το προσωπικό πάθος. Ο Σταματάκης ανήκει μόνο εν μέρει στην ίδια κατηγορία, αφού σε αντίθεση με τους προηγούμενους, εκείνος κατάφερε να μείνει πιστός στην επιστημονική μεθοδολογία και χάρη στο δικό του έργο, ακόμη και δεκαετίες αργότερα (μέχρι και τις μέρες μας) ανακαλύπτουμε κομμάτια του παζλ που συνθέτει τις γνώσεις μας για το παρελθόν και τους προγόνους μας.

Προσλήφθηκε ως βοηθός του γενικού εφόρου των Αρχαιοτήτων τον Ιανουάριο του 1866 «ίνα καταγράψη μετ’ αυτού τας εν ταις ιδιωτικαίς οικίαις αρχαιότητας» κι έκτοτε έκανε ανασκαφές σε πολλά μέρη της χώρας, όπως την Αττική, την Βοιωτία, την Φθιώτιδα, την Πελοπόννησο, την Δήλο και τους Δελφούς. Καθοριστικής σημασίας, όμως, ήταν η παρουσία του από το 1876 και μετά δίπλα στον Ερρίκο Σλήμαν στις Μυκήνες, ως αντιπρόσωπος της Εν Αθήναις Αρχαιολογικής Εταιρείας. Μάλιστα, ένα χρόνο αργότερα, το 1877 ο Σταματάκης ανακάλυψε τον έκτο τάφο του πρώτου ταφικού κύκλου, για τον οποίο άφησε πίσω του μια υποδειγματική περιγραφή που σώζεται μέχρι τις ημέρες μας.

 

Πλέον γίνεται ολοένα και πιο κατανοητό ότι αδίκως έμεινε στην «σκιά» του Ερρίκου Σλήμαν και ότι η δική του συνεισφορά υπήρξε ανεκτίμητη καθώς ο Γερμανός αρχαιολόγος δεν έδινε ιδιαίτερη βαρύτητα στην συστηματική καταγραφή των ευρημάτων ώστε να γίνει πιο εύκολη η μελέτη τους. Ο αρχαιολόγος Βασίλειος Πετράκος γράφει χαρακτηριστικά ότι «ο Σταματάκης υπήρξε εκείνος που εξασφάλισε την επιστημονική υπόσταση της άτακτης ανασκαφής του Σλήμαν. Εκείνος είχε τη γενική επίβλεψη και εποπτεία της, συγκέντρωνε τα ευρήματα και συνέτασσε τους αναγκαίους καταλόγους πάνω στους οποίους βασίζεται σήμερα η μελέτη των ευρημάτων του πρώτου ταφικού κύκλου των Μυκηνών».

Ακόμη μεγαλύτερη αναφορά στην δική του συνεισφορά πραγματοποιεί η Ντόρα Βασιλικού στο έργο της «Το χρονικό της ανασκαφής των Μυκηνών 1870-1878», στο οποίο τον αποκαλεί «αφανή Έλληνα συντελεστής της ανασκαφής, με διοικητική και επιστημονική αρμοδιότητα και σημειώνει: «ὑπῆρχε καθ ὅλη τὴ διάρκεια τῆς ἀνασκαφῆς, ὁ ῎Εφορος τῆς ῾Εταιρείας Παναγιώτης ᾽Αντ. Σταματάκης, ἕνας ἀπὸ τοὺς πλέον μεθοδικούς, εὐσυνείδητους καὶ ἰδεολόγους ῞Ελληνες ἀρχαιολόγους τῆς ῾Ελλάδος. ῾Ο Παναγιώτης Σταματάκης εἶχε ἐξ ἀρχῆς τὴν ἐποπτεία τῆς ἀνασκαφῆς καὶ τὴν εὐθύνη τῆς νομικῆς καὶ ἐπιστημονικῆς ἐξασφαλίσεως τῶν ἀποτελεσμάτων τῆς ἀνασκαφῆς, τῆς καταγραφῆς καὶ κατάταξης τῶν εὑρημάτων καὶ τῆς διάσωσης ὅλων τῶν στοιχείων ποὺ κάνουν μιὰν ἀνασκαφὴ ἀξιόπιστη».

Απολύτως χαρακτηριστικό της σημασίας των όσων άφησε πίσω του είναι ότι ακόμη και περίπου 130 χρόνια μετά τον θάνατό του συνεχίζουν να έρχονται στο φως στοιχεία τα οποία στηρίζονται στην δική του συστηματική δουλειά και αλλάζουν τον τρόπο με τον οποίο αντιλαμβανόμαστε τον αρχαίο κόσμο.

Τελικά έφυγε από την ζωή το 1885, σε ηλικία περίπου 45 ετών, πολύ νέος.  Κηδεύτηκε στο Α’ Νεκροταφείο και την στήλη του τάφου του σχεδίασε ο Γερμανός αρχιτέκτονας, Βίλελμ Ντέρπφελντ. Δυτυχώς, όμως, ο τάφος διαλύθηκε καθώς ο Σταματάκης δεν άφησε απογόνους και οι ενέργειες της «Εν Αθήναις Αρχαιολογικής Εταιρείας» προς τον δήμο Αθηναίων δεν στάθηκαν αρκετές για να τον διασώσουν… Πηγή