O Διόδοτος ή Διόγνητος των Ερυθρών και οι Εφημερίδες του Μεγάλου Αλεξάνδρου

 28/8/2024

Ποιοι έγραφαν τις Εφημερίδες του Μεγάλου Αλεξάνδρου και τι ήταν οι Βηματιστές του; Ποιοι εξαφάνισαν το όνομα του Διοδότου από την Αλεξανδρινή Ιστορία μας;

Αρκετές από τις αρχαίες πηγές για τον Αλέξανδρο μας λένε πως τμήματα των αφηγήσεων τους βασιζόταν στην καθημερινή καταγραφή ή τα ημερολόγια της βασιλείας του, γνωστά ως Εφημερίδες.

Η συγγραφή των εφημερίδων

Είναι αναμφισβήτητο ότι ο Αλέξανδρος διατηρούσε μια Γραμματεία, η οποία συνέτασε λεπτομερή και τακτικά αρχεία των γεγονότων κατά τη διάρκεια της βασιλείας του. Πιο συγκεκριμένα, έχουμε τη μαρτυρία του Πλουτάρχου, του Νέπωτος και του Αρριανού ότι ο Ευμένης, γιός του Ιερώνυμου από την Καρδία υπηρέτησε τον Φίλιππο τον ΙΙ σαν γραμματέας του για επτά χρόνια μέχρι τη δολοφονία του και στη συνέχεια υπηρέτησε τον Αλέξανδρο σαν Γενικός Γραμματέας του (αρχιγραμματεύς) ή Βασιλικός Γραμματέας (γραμματεί τω βασιλικώ). Στον Ψευδοκαλλισθένη επίσης ο αναφέρεται σαν υπομνηματογράφος. 

Γνωρίζουμε ότι υπήρχαν επίσημα έγγραφα που ήταν στην φύλαξη του Ευμένη διότι ο Πλούταρχος μας λέει ότι η σκηνή του Ευμένη κάηκε κατά την εποχή που η εκστρατεία του Αλεξάνδρου είχε φτάσει στον Ινδικό Ωκεανό και ότι τα έγγραφα του Αλεξάνδρου καταστράφηκαν στην πυρκαγιά, έτσι ώστε ο βασιλιάς έγραψε στους σατράπες και τους στρατηγούς του ζητώντας αντίγραφα.

Ο Ευμένης αναφέρεται από τον Αιλιανό ως μία μεταξύ πολλών πηγών για ένα ημερολόγιο καταγραφής μια σειράς συμποσίων του Αλεξάνδρου, που τοποθετείται γύρω στον Οκτώβριο του 324 π.Χ. Είναι σχεδόν βέβαιο ότι αυτή η περίληψη είναι απόσπασμα από τις Εφημερίδες. Δυστυχώς ο Αιλιανός έχει περισώσει σωστά μόνο τον πιο γνωστό συγγραφέα. Υπάρχει ένα δεύτερο όνομα, αλλά φαίνεται κατεστραμμένο στο κείμενό μας. Ωστόσο, οι πιο πλήρεις πληροφορίες σχετικά με την συγγραφή των Εφημερίδων παρέχονται από τον Αθήναιο, ο οποίος κάνει αναφορά στις Εφημερίδες του Αλεξάνδρου, που γράφτηκαν από τον Ευμένη της Καρδίας και τον Διόδοτο των Ερυθρών. Εδώ λοιπόν είναι η επιβεβαίωση ότι ο γραμματέας του Αλεξάνδρου ο Ευμένης, τον οποίο φυσικά θα αναμένουμε να έχει συμμετάσχει στην κατάρτιση των Εφημερίδων, αναγνωρίζεται από τις αρχαίες πηγές μας πράγματι ως ένας από τους συγγραφείς τους. 

Το μόνο μυστήριο είναι η ύπαρξη του συ-συγγραφέα του, του Διοδότου. Για τους ιστορικούς του Αλεξάνδρου ο Διόδοτος που αναφέρει ο Αθήναιος είναι άγνωστος. 

Θα ήταν λίγο περίεργο, αν ο Ευμένης είχε παραχωρήσει σε οιονδήποτε άλλο από την Γραμματεία του μια συν-σύνταξη του ημερολογίου επειδή θα φαινόταν σαν να είχε αναδείξει ένα από τους υφισταμένους του στο να είναι στο ίδιο επίπεδο με αυτόν. Ο άγγλος Ελληνιστής Ν. Χάμοντ έχει πρότεινε ότι :
Ο Διόδοτος μπορεί να ήταν ο διάδοχος του Ευμένη σαν Γενικός Γραμματέας, όταν ο τελευταίος διαδέχτηκε τον Περδίκκα στην διοίκηση του συντάγματος του ιππικού το 324 π.Χ. Ωστόσο, δεν υπάρχει λόγος να πιστεύουμε ότι μια διοικητική θέση και η στρατιωτική διοίκηση αλληλοαποκλείονται: Ο ρόλος του Ηφαιστίωνα τόσο σαν χιλιάρχου και ιππάρχου είναι το πιο προφανές αντι-παράδειγμα. Δεν αναφέρεται ή υπονοείται πουθενά ότι ο Ευμένης εγκατέλειψε τα διοικητικά του καθήκοντα. Μάλλον ο Νέπως δείχνει ότι η στρατιωτική του διοίκηση έτρεξε παράλληλα.

Μια πιο ικανοποιητική εξήγηση για τον Διόδοτο θα ήταν πως ήταν υπεύθυνες για την ενσωμάτωση στις Εφημερίδες κάποιου είδους συμπληρωματικών πληροφοριών ή στοιχείων που δημιουργήθηκαν από ένα διαφορετικό κλάδο του προσωπικού του Αλεξάνδρου. Ο πιο προφανής τύπος πρόσθετων πληροφοριών θα ήταν στοιχεία έρευνας σχετικά με την απόσταση και την κατεύθυνση της ημερήσιας πορείας και την φύση του εδάφους, όταν ο στρατός ήταν σε κίνηση. Οι γραπτές εκδόσεις των εν λόγω στοιχείων έρευνας από την εκστρατεία του Αλεξάνδρου είναι σαν σύνολο γνωστές ως Σταθμοί (στάδια). Μήπως ο Διόδοτος ήταν ένας από τους τοπογράφους (γεωμέτρες) του Αλεξάνδρου, που ήταν γνωστοί ως Βηματιστές (επειδή μετρούσαν τις αποστάσεις μετρώντας βήματα);

Ο Πλίνιος ο Πρεσβύτερος ονομάζει δύο βηματιστές του Αλεξάνδρου τον Βαίτονα και τον Διόγνητο. Το Ελληνικό-Αγγλικό λεξικό Liddell & Scott ορίζει το Διόγνητος σαν ένα (λιγότερο συχνό) συνώνυμο του Διογένης που σημαίνει γεννήθηκε από το Δία.Το ίδιο έργο δείχνει ότι ο Διόδοτος είναι συνώνυμο του Διόσδοτος δηλαδή δοσμένος από το Δία. Προφανώς γραμματικά το νόημα του Διογνήτου είναι σχετικά παρόμοιο με εκείνη του Διοδότου.

Ο Βαίτων έγραψε ένα χαμένο έργο που ονομάζεται "Σταθμοί στο ταξίδι του Αλεξάνδρου". Προφανώς, ο Διόγνητος έγραψε κάτι αντίστοιχο, γιατί ο Πλίνιος αναφέρει και τους δυο, αυτόν και τον Βαίτωνα αναφερόμενος στις αποστάσεις μεταξύ των διαφόρων σταθμών στην πορεία του Αλεξάνδρου. Ωστόσο, ο Πλίνιος φαίνεται να επιβεβαιώνει το ότι ο Διόγνητος έγραψε ένα ξεχωριστό από τον Βαίτωνα έργο, αφού τους αναφέρει ως ξεχωριστές αρχές στις περιφέρειες και τα έθνη και παραθέτει τον Διόγνητο μόνο του σαν πηγή πληροφοριών σχετικά με δέντρα. Πουθενά είναι ο τίτλος του ειδικού βιβλίου του Διογνήτου».

Υπάρχει και μια άλλη αναφορά στον Διόγνητο στην αρχαία λογοτεχνία. Ο Γάιος Ιούλιος Υγίνος ήταν ένας Λατίνος συγγραφέας. Ένα από τα έργα του στην παράδοση του Ερατοσθένη, είναι η Astronomica Poetica όπου δίνει στοιχειώδη καταγραφή της αστρονομίας και των μύθων που σχετίζονται με τα άστρα. Στο Poetica Astronomica, μια ιστορία που λέει για την Αφροδίτη και τον Έρωτα που βρίσκονται αντιμέτωποι με τον Τυφώνα στις όχθες του Ευφράτη στη Συρία, αποδίδεται στον Δίογνητο των Ερυθρών. Είναι πιθανό ότι αυτός είναι ο βηματιστής του Αλεξάνδρου, και σε αυτή την περίπτωση η πληροφορία ότι ήταν ένας συμπολίτης του Διοδότου από την μικρή πόλη των Ερυθρών στην ακτή του Ιονίου είναι αξιοσημείωτη.

Οι Διόγνητος και ο Διόδοτος φαίνεται να είναι οι μόνοι επώνυμοι άνδρες από τις Ερυθρές που υπηρέτησαν με τον Αλέξανδρο. Οι ταυτότητές τους είναι σχεδόν οι πιο ταιριαστές από όλες τις δεκάδες γνωστών σύγχρονων συγγραφέων για τον Αλέξανδρο, γιατί μοιράζονται την ίδια πόλη, καθώς έχουν και παρόμοια ονόματα. Ωστόσο, η σύμπτωση είναι πιο εντυπωσιακή από αυτό, επειδή είναι επίσης και οι δύο μέλη ενός μικρού υποσυνόλου σύγχρονων συγγραφέων και ειδικά από αυτούς που προσελήφθησαν από τον ίδιο τον Αλέξανδρο για να καταγράψουν την εκστρατεία του.

Ο Διόγνητος είναι ένας συγγραφέας των Σταθμών ενώ ο Διόδοτος είναι συ-συγγραφέας των Εφημερίδων, αλλά ο Χάμοντ ισχυρίζεται ότι οι Εφημερίδες και οι επίσημοι Σταθμοί είναι μόνο δύο τύποι καταγραφής μέσα σε ένα ενιαίο Βασιλικό Αρχείο της βασιλείας του Αλεξάνδρου. Είναι πιθανόν γεγονός ότι οι επίσημοι Σταθμοί ήταν απλά ένα μέρος των Εφημερίδων, γιατί ήταν σίγουρα ένα μέρος των καθημερινών επίσημων καταγραφών του Αλεξάνδρου καθ όν χρόνο η εκστρατεία του ήταν σε κίνηση.

Κατά συνέπεια, φαίνεται λογικό ο Διόδοτος των Ερυθρών να ήταν στην πραγματικότητα ο ίδιος ο Διόγνητος από τις Ερυθρές, του οποίου το όνομα έχει απλά καταστραφεί στους Δειπνοσοφιστές του Αθήναιου. Αυτό είναι ιδιαίτερα αξιόπιστο, επειδή τα αρχαία χειρόγραφα είναι ιδιαίτερα επιρρεπή στην καταστροφή των ονομάτων των αφανών ατόμων, καθώς υπάρχει γενικά έλλειψη πληροφοριών που θα βοηθούσαν τους συντάκτες και τους μεταγραφείς στην αποφυγή και διόρθωση σφαλμάτων. Επιπλέον, το κύριο έργο του Αθήναιου φαίνεται να έχει έρθει σε μας μέσω ενός μόνο χειρογράφου που έφερε από την Κωνσταντινούπολη στη Βενετία το 1423 ο Τζιοβάνι Αουρίσπα κάτι που επιτείνει τον κίνδυνο λαθών στη συγκεκριμένη εργασία

Θα φαίνεται πιο πιθανό ότι ένα ακόμα όνομα έχει υποστεί κάποια φθορά στο μοναδικό χειρόγραφο που παραπέμπει στον Διόδοτο των Ερυθρών το οποίο έχει έρθει σε μας, από το ότι ο Αλέξανδρος απασχόλησε δύο άνδρες από τις Ερυθρές με παρόμοια ονόματα, ανάμεσα στον μικρό αριθμού του προσωπικού του, που ήταν υπεύθυνα για την συγγραφή των καθημερινών εγγραφών των εκστρατειών του.

Μετάφραση και σταχυολόγηση από το άρθρο του Andrew Chugg : Η έρευνα για τον τάφο του Μεγάλου Αλεξάνδρου. -Πηγή (όπου υπάρχει το άρθρο και στα αγγλικά): erythrealithri