Λύσιππος: Ο “Επίσημος” Γλύπτης του Αλεξάνδρου

Ο σπουδαίος γλύπτης Λύσιππος φιλοτεχνεί ένα επιβλητικό άγαλμα του Μεγάλου Αλεξάνδρου, μέσα στο πολυσύχναστο εργαστήριό του στην αρχαία Ελλάδα.

1/11/2025

Περισσότερο από γλύπτης: Ο άνθρωπος που αιχμαλώτισε την ψυχή του κατακτητή.

 Γράφει ο Αναστάσιος Ντίνος

Η Αποκλειστική Επιλογή του Στρατηλάτη

Λύσιππος: Ο “Επίσημος” Γλύπτης του Αλεξάνδρου. Μέσα στο καλλιτεχνικό τοπίο της Ελλάδας του 4ου αιώνα π.Χ., ο Μέγας Αλέξανδρος εμπιστεύτηκε απόλυτα τον Λύσιππο. Ο στρατηλάτης αναγνώρισε σε αυτόν τον δεξιοτέχνη γλύπτη το ταλέντο να μεταμορφώνει τον ψυχρό χαλκό και το μάρμαρο σε ζωντανές, αναπνέουσες μορφές. Πράγματι, ο Λύσιππος διέθετε το αξιοσημείωτο χάρισμα να απαθανατίζει φευγαλέες στιγμές, μετατρέποντάς τες σε διαχρονική τέχνη. Με αυτόν τον τρόπο, απέδιδε αριστοτεχνικά όχι μόνο τη φυσική ομοιότητα, αλλά και την ίδια την ένταση μεταξύ της παλιάς τάξης πραγμάτων και του νέου κόσμου που ο Αλέξανδρος επρόκειτο να κατακτήσει. Παρόλο που η Αρχαία Ελλάδα διέθετε πολλούς επιδέξιους γλύπτες. Ο Αλέξανδρος επέτρεπε μόνο στον Λύσιππο να δημιουργεί τα επίσημα πορτρέτα του. Αυτή η αποκλειστική εμπιστοσύνη λέει τα πάντα για το όραμα και την ικανότητα του καλλιτέχνη.

Μαρμάρινη κεφαλή του Μεγάλου Αλεξάνδρου. Εικόνα: wikipedia

Γιατί ο Αλέξανδρος επέλεξε τον Λύσιππο

Ο Λύσιππος είχε καταγωγή από τη Σικυώνα, μια πόλη που είχε τον χαλκό στην καρδιά της καλλιτεχνικής της παράδοσης. Πριν από αυτόν, γλύπτες όπως ο Πολύκλειτος είχαν ορίσει και τελειοποιήσει έναν “κανόνα” ομορφιάς, εστιάζοντας απόλυτα στη συμμετρία, την ισορροπία και την ήρεμη μεγαλοπρέπεια. Ωστόσο, ο Λύσιππος δεν είχε ενδιαφέρον για την τελειότητα που μπορούσες να μετρήσεις με έναν χάρακα. Εκείνος έπλαθε τις φιγούρες του πιο αδύνατες, με ελαφρώς μικρότερα κεφάλια και με στάσεις σκόπιμα εκτός ισορροπίας, σαν να τις “φωτογράφιζε” τη στιγμή που ξεκινούσαν ένα βήμα ή μια σκέψη. Κατά συνέπεια, τα έργα του έδειχναν πιο ρεαλιστικά, πιο προσιτά και, τελικά, πιο ανθρώπινα.

Η Επανάσταση της Κίνησης και του Ρεαλισμού

Αυτή η αίσθηση της κίνησης και της στιγμιαίας αποτύπωσης αποτέλεσε επανάσταση για τη γλυπτική. Ταίριαζε, άλλωστε, απόλυτα με το πνεύμα της εποχής. Ο Μέγας Αλέξανδρος, ένας άνθρωπος σε διαρκή κίνηση, γεμάτος φιλοδοξία και “πόθο”, εμπιστεύτηκε στον Λύσιππο να αποτυπώσει ακριβώς αυτή την ενέργεια και τη σχεδόν θεϊκή του αύρα. Ο καλλιτέχνης, με τη σειρά του, το κατάφερε με λαμπρό τρόπο. Επιπλέον, οι μεταγενέστεροι συγγραφείς σημείωσαν ότι ο Αλέξανδρος του Λυσίππου κοιτούσε πάντα προς τον ουρανό, με το βλέμμα υψωμένο, σαν να συνομιλούσε με τους ίδιους τους θεούς.

Ένας Νέος Δυναμικός Κόσμος

Αν η κλασική γλυπτική γιόρταζε την τέλεια ισορροπία, ο Λύσιππος έγειρε την πλάστιγγα προς την ίδια τη ζωή. Για παράδειγμα, ένα από τα πιο γνωστά έργα του, ο Αποξυόμενος, απεικονίζει έναν αθλητή που τεντώνει το χέρι του μπροστά, στον χώρο του θεατή, για να καθαριστεί με μια στλεγγίδα. Δεν αποτυπώνει κάποια μεγαλοπρεπή στιγμή, αλλά μια απλή, φευγαλέα ανθρώπινη χειρονομία. Το άγαλμα, με το χέρι του τεντωμένο, “εισβάλλει” στον χώρο σου και σε προσκαλεί να το περιηγηθείς. Με άλλα λόγια, η τέχνη του Λυσίππου αντανακλούσε την ίδια την Ελλάδα. Η χώρα δεν αποτελούνταν πλέον από μικρές, ανεξάρτητες πόλεις-κράτη, αλλά μεταμορφωνόταν σε μια επεκτεινόμενη, δυναμική αυτοκρατορία που έστρεφε το βλέμμα της στην Ανατολή.

Η Αιώνια Κληρονομιά

Δυστυχώς, η ιστορία δεν διέσωσε κανένα από τα πρωτότυπα χάλκινα έργα του Λυσίππου, καθώς οι άνθρωποι έλιωσαν το πολύτιμο μέταλλο στο πέρασμα των αιώνων. Ευτυχώς, οι Ρωμαίοι αντέγραψαν πιστά το όραμά του σε μάρμαρο, διατηρώντας έτσι την κληρονομιά του. Η επιρροή του Λυσίππου καθόρισε όλα όσα ακολούθησαν: το συναισθηματικό δράμα της Ελληνιστικής τέχνης, τα πορτρέτα των Ρωμαίων αυτοκρατόρων, ακόμη και τα έργα της Αναγέννησης. Πολλοί μελετητές τον αποκαλούν απλώς “γέφυρα” μεταξύ της κλασικής και της Ελληνιστικής τέχνης, αλλά αυτό τον αδικεί. Ο Λύσιππος παρατηρούσε έναν κόσμο που άλλαζε ραγδαία και, μέσα από την τέχνη του, έδωσε κίνηση στο μάρμαρο, ατομικότητα στους θεούς και μια αίσθηση πεπρωμένου στον βασιλιά που κατέκτησε τον κόσμο.

Το Βλέμμα του Λυσίππου

Όταν φανταζόμαστε τον Μέγα Αλέξανδρο σήμερα, με το κεφάλι ελαφρώς γερμένο και το βλέμμα καρφωμένο στην αιωνιότητα, στην πραγματικότητα βλέπουμε το όραμα του Λυσίππου για το μεγαλείο. Ίσως αυτή να είναι η πιο αληθινή κληρονομιά του γλύπτη: δεν κατέγραψε απλώς την εξουσία, αλλά την επαναπροσδιόρισε οπτικά. Σε αυτόν ανήκει η εικόνα που έχουμε για τον στρατηλάτη. Γιατί ο Λύσιππος: Ο “Επίσημος” Γλύπτης του Αλεξάνδρου, ήταν ο μόνος που κατάλαβε πώς να συλλάβει την ορμή του. -Πηγή