Οι ζωγραφιστές μαρμάρινες κλίνες από τον Μακεδονικό Τάφο της Νέας Ποτίδαιας Χαλκιδικής

 3/11/2025

Φοβερή η ζωγραφική παράδοση της Μακεδονίας από τα π.Χ. χρόνια!...

Στη μνήμη του αρχαιολόγου Κώστα Σισμανίδη

Οι κλίνες, μήκους πλέον των 2 μ. η καθεμία, βρέθηκαν τοποθετημένες σε ορθή μεταξύ τους γωνία μέσα σε μονοθάλαμο Μακεδονικό τάφο με δωρική πρόσοψη. Ο τάφος εντοπίστηκε σε απόσταση λίγων χιλιομέτρων νοτίως της Νέας Ποτίδαιας Χαλκιδικής, στη θέση Πετριώτικα, το 1984, λίγο μετά τη σύλησή του. Πάνω στις κλίνες βρέθηκαν μόνο υπολείμματα οστών δύο νεκρών. Από τα λίγα κτερίσματα που διασώθηκαν, ανάμεσά τους ένα χάλκινο επίχρυσο στεφάνι με πήλινα επίχρυσα έντομα και καρπούς μυρτιάς, ο τάφος χρονολογείται γύρω στο 300 π.Χ. και συνδέεται πιθανότατα με την πόλη που ίδρυσε ο Κάσσανδρος στην περιοχή το 316/315 π.Χ. δίνοντάς της το όνομά του.

Οι προσόψεις των κλινών είναι φτιαγμένες από λευκό χονδρόκοκκο μάρμαρο, ενώ το υπόλοιπο τμήμα τους, παραγεμισμένο με λίγες πέτρες και πατημένο χώμα, καλύφθηκε με πώρινες πλάκες επιχρισμένες με λευκό κονίαμα για να θυμίζουν μάρμαρο. Σύμφωνα με ανασκαφικές ενδείξεις η κατεργασία των κλινών είχε γίνει επί τόπου.

Οι κλίνες ξεχωρίζουν για τη ζωγραφική τους διακόσμηση που παραπέμπει στα ξύλινα έπιπλα ιδίως με τη χρήση στο φόντο αραιού καστανοκίτρινου χρώματος για την απόδοση των ποδιών και των οριζόντιων δοκών του σκελετού. Στα πόδια αποδίδονται με καστανό και κόκκινο χρώμα διακοσμητικά μοτίβα, που μιμούνται τα ανάλογα ξύλινα έπιπλα: έλικες, ανθέμια, αβακωτό κόσμημα, φύλλα άκανθας και γοργόνεια, ενώ στις κυκλικές κοιλότητες θα τοποθετούνταν γυάλινοι οφθαλμοί. Μεταξύ των ποδιών, η ζωγραφική διακόσμηση, συνεχής από τη μία κλίνη στην άλλη, διαιρείται σε τέσσερις οριζόντιες ζώνες, από τις οποίες προεξέχουν η πρώτη (από πάνω) και η τρίτη αντιστοιχώντας στις οριζόντιες δοκούς των πραγματικών κλινών.

Στην πρώτη ζώνη εικονίζεται διονυσιακή σκηνή μέσα σε υπαίθριο ιερό. Ανάμεσα σε πεσσούς, κρήνες και κίονες αναπαύονται μισοξαπλωμένες σε βράχους έξι ημίγυμνες γυναικείες και ανδρικές μορφές συνοδευόμενες από ζώα: η Αφροδίτη δίπλα σε χήνα με ορθάνοιχτα φτερά, μια μαινάδα με πάνθηρα, ένας Παπποσιληνός με κόκκινες μπότες και ρυτό στο χέρι, ένα νεαρό ελάφι μπροστά σε δέντρο, ο Διόνυσος κρατώντας θύρσο και δίπλα του, πάνω σε βάθρο, αρχαϊστικό άγαλμα, πιθανόν της θεάς Άρτεμης, η Αριάδνη με πάνθηρα και ένας όρθιος Έρωτας, στον τύπο του Ηρακλή, που κρατά ρόπαλο. Οι μορφές αποδίδονται κυρίως με καστανόχρωμο περίγραμμα, και διάφορες λεπτομέρειες με κόκκινο, ιώδες, γαλάζιο και κίτρινο χρώμα, ενώ κατά τόπους διαπιστώθηκε χρήση του αιγυπτιακού μπλε. Ανάμεσα στα διακοσμητικά μοτίβα διακρίνονται φυτικά κοσμήματα και στο κέντρο της αριστερής κλίνης ένα κίτρινο εξάκτινο αστέρι σε ορθογώνιο πλαίσιο.

Στη δεύτερη ζώνη αποδίδονται, πάνω σε κόκκινο βάθος, με εγχάρακτο περίγραμμα και πλούσια χρήση διαβαθμισμένων χρωμάτων και φωτοσκιάσεων που προσδίδουν τρισδιάστατη εντύπωση, πέντε ζεύγη γρυπών να κατασπαράσσουν ελάφια σε βραχώδες τοπίο. Στην τρίτη οριζόντια ζώνη με σχεδιαστικό περίγραμμα και φειδωλή χρήση χρωμάτων, εικονίζονται ζευγάρια ζώων έτοιμα να επιτεθούν το ένα στο άλλο (λιοντάρια, ταύροι, πάνθηρας, μυθικό φτερωτό ζώο και αγριόχοιρος) δίπλα σε φυτικά κοσμήματα και αγγεία. Τέλος, στην κατώτερη ζώνη παριστάνονται, σαν να ήταν τοποθετημένα κάτω ή μπροστά από τις κλίνες, δύο επιμήκη υποπόδια στο χρώμα του ξύλου και σε μαύρο βάθος.

Ο διάκοσμος των κλινών απηχεί τη μεγάλη ζωγραφική παράδοση της Μακεδονίας, η οποία αποκρυσταλλώνεται τον 4ο αιώνα π.Χ. όπως φανερώνουν τα εξαιρετικά δείγματά της στους Μακεδονικούς τάφους. Ενδεχομένως, ο ζωγράφος των κλινών της Ποτίδαιας να εργάστηκε με βάση μνημειακά πρότυπα, κατορθώνοντας όμως να τα μεταφέρει με τόλμη στις μικρές επιφάνειες αυτών των λίθινων επίπλων. Οι αρετές του καλλιτέχνη αναγνωρίζονται στην οργάνωση της επιφάνειας σε ζώνες, τη συμμετρία στην απόδοση των θεμάτων, την ευχέρεια και ταχύτητα του σχεδίου, τη λιτότητα της παλέτας με τη χρήση περιγραμμάτων αλλά και τον πλούτο της όπου έχει επιλεχθεί, τη χρήση διαγώνιων γραμμών και φωτοσκιάσεων, την πλαστικότητα και εκφραστικότητα των σωμάτων ανθρώπων και ζώων, με αποτέλεσμα την πρόσδοση στην παράσταση με τις ποικίλες συνδηλώσεις μιας αφηγηματικότητας που ισορροπεί ανάμεσα στη ράθυμη γαλήνη και την ορμητική ζωτικότητα.

Οι κλίνες, με αριθμό ευρετηρίου ΜΘ 9747, εκτίθενται στη μόνιμη έκθεση «Στη Μακεδονία από τον 7ο αιώνα π.Χ. έως την ύστερη αρχαιότητα». -Πηγή