Έγραφε μαθηματικά βιβλία στα ελληνικά για παιδιά στην Ουκρανία, πριν 250 χρόνια

5/7/2025

Ήταν αρχιεπίσκοπος στη Ρωσία και έγραφε βιβλία γεωμετρίας στα ελληνικά για να μορφωθούν φτωχά παιδιά στην Ουκρανία. Πριν 250 χρόνια.

Συντάκτης: Γρηγόρης Κεντητός 

Σε μια εποχή όπου οι Έλληνες ήταν ακόμα υπήκοοι της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, υπήρξε ένας λόγιος που βρέθηκε στην καρδιά της Ρωσικής αυτοκρατορίας και αποφάσισε να γράψει μαθηματικά βιβλία στα ελληνικά, για να μορφώσει Έλληνες μαθητές στα βάθη της Ουκρανίας. Το όνομά του ήταν Νικηφόρος Θεοτόκης. Κερκυραίος, σπουδαγμένος στην Πάντοβα και τη Μπολόνια, με φυσικό ταλέντο στην επιστήμη, τη θεολογία και τη φιλοσοφία, άνοιξε σχολείο πριν καν γίνει 30 ετών.

Στη Ρωσία έφτασε το 1776, καλεσμένος από τον Ευγένιο Βούλγαρη, για να υπηρετήσει τις ελληνικές κοινότητες της Νέας Ρωσίας, μια περιοχή στις βόρειες ακτές της Μαύρης Θάλασσας, που μόλις είχαν κατακτηθεί από τους Ρώσους. Εκεί ανέλαβε τη διαδοχή στην αρχιεπισκοπή του Χερσώνος και Σκλαβενίου, αλλά δεν περιορίστηκε στα εκκλησιαστικά καθήκοντα. Ίδρυσε σχολεία, έστησε βιβλιοθήκες και κυκλοφόρησε πρωτοποριακά εκπαιδευτικά εγχειρίδια.

Το πιο παράδοξο έργο του εκδόθηκε στη Μόσχα το 1798. Ήταν τα «Στοιχεία Μαθηματικών», τρεις τόμοι γεμάτοι γεωμετρία, άλγεβρα και πρακτικές εφαρμογές. Ο πρώτος τόμος κυκλοφόρησε με έξοδα των αδελφών Ζωσιμά, για να διανεμηθεί δωρεάν στους φτωχούς Έλληνες μαθητές της διασποράς. Κι όμως, το βιβλίο ήταν γραμμένο στα ελληνικά, σε μια εποχή που τα περισσότερα εκπαιδευτικά εγχειρίδια κυκλοφορούσαν μόνο στα λατινικά, τα ρωσικά ή τα γαλλικά.

Στόχος του δεν ήταν μόνο η μόρφωση αλλά και η διατήρηση της ελληνικής γλώσσας και ταυτότητας, μέσα σε μια αλλόγλωσση και πολυθρησκευτική αυτοκρατορία. Και το έκανε με τρόπο επιστημονικό, κοσμικό και απολύτως τεχνικό: με μαθηματικά. Δίδασκε όχι μόνο θεωρία αλλά και πρακτικές εφαρμογές, σε ένα περιβάλλον όπου οι Έλληνες ακόμα προσπαθούσαν να σταθούν ως κοινότητες.

Το έργο του Θεοτόκη δεν σταμάτησε εκεί. Δίδαξε φυσική, ρητορική και γεωγραφία, εκφώνησε δημόσιους λόγους μπροστά σε αυλές, απέκρουσε την Ουνία και έγραψε κείμενα κατά του Βολταίρου. Αλλά το πιο σιωπηλό του επίτευγμα ήταν ότι κατάφερε, με ελληνικά βιβλία, να ανοίξει δρόμους για γενιές παιδιών σε έναν τόπο τόσο μακρινό όσο το Αστραχάν και η Πολτάβα.

Σήμερα, τα μαθηματικά του βιβλία μοιάζουν απλά. Όμως τότε, ήταν ένα εκπαιδευτικό θαύμα. Σε μια εποχή που τα ελληνικά διδάσκονταν ακόμα ως νεκρή γλώσσα στα δυτικά πανεπιστήμια, εκείνος τα χρησιμοποίησε για να εξηγήσει το πυθαγόρειο θεώρημα σε φτωχά παιδιά της Ουκρανίας. -Πηγή