Η ανακάλυψη: Το βυθισμένο Ηράκλειο και το αιγυπτιακό δίδυμό του (3)

19/10/2023

Μετά τις πρώτες τους ανακαλύψεις στον πυθμένα του κόλπου του Abukir, οι υποβρύχιοι αρχαιολόγοι με επικεφαλής τον Frank Goddio ξεκινούν την επίπονη εργασία της πιο προσεκτικής εξέτασης του πεδίου των ερειπίων που κρύβονται κάτω από ιζήματα πάχους έως και δύο μέτρων. Περιοχή με περιοχή, σχεδιάζουν ένα πλέγμα αναζήτησης και οργώνουν τον βυθό για τεχνουργήματα και κτιριακά κατάλοιπα.  

«Κάθε φορά που βρίσκετε ένα αντικείμενο, πρέπει να το εντοπίσετε, να το καταχωρήσετε και να το φωτογραφίσετε αμέσως, γιατί μπορεί να εξαφανιστεί ξανά μέσα σε λίγα λεπτά. Το ίζημα μπορεί να καλύψει αμέσως ξανά τον χώρο της ανασκαφής», εξηγεί ο Goddio.

Ο Ναός του Αμούν-Γκερέμπ  

Αλλά η επίπονη αναζήτηση αξίζει τον κόπο: οι αρχαιολόγοι πάντα ανακαλύπτουν ευρήματα που οδηγούν στην αρχαία πόλη του Ηρακλείου. Ανάμεσά τους είναι ένα πολύ ιδιαίτερο τεχνούργημα: ένας Ναός. Στην αρχαιότητα, αυτά τα πέτρινα ιερά αποτελούσαν το κέντρο ενός ιερού και περιείχαν την εικόνα της θεότητας στην οποία ήταν αφιερωμένος ο ναός. Ο Ναός από ροζ γρανίτη, που ανακαλύφθηκε από τους αρχαιολόγους το 2001, έχει ύψος περίπου 1,70 και έχει το τυπικό σχήμα ενός τέτοιου ιερού ναού: μια πυραμιδοειδής οροφή, ένα ορθογώνιο εσωτερικό και υπολείμματα μεντεσέδων δεξιά και αριστερά μπροστά, που υποδεικνύουν δύο μπροστινές πόρτες.  

Οι αρχαιολόγοι δεν μπορούν αρχικά να αναγνωρίσουν ποιες επιγραφές και ποιες εικόνες θεών κρύβονται μέσα. «Το κείμενο στην προεξοχή και στα πλαϊνά είναι ουσιαστικά αδιάβαστο», αναφέρει ο Goddio. Μόνο η εξέταση του ιερού του Ναού που ανακτήθηκε χρησιμοποιώντας ειδικές φωτογραφικές τεχνικές αποκαλύπτει τι ήταν: «Αν και η επιφάνεια ήταν αρκετά φθαρμένη, τα υπολείμματα της επιγραφής μας επέτρεψαν να αποδώσουμε αυτό το ιερό στον κύριο θεό του ναού, τον Amun-Gereb», αναφέρει η αδερφή του Goddio, η αιγυπτιολόγος Anne-Sophie von Bomhard.

2023, xρυσά αντικείμενα που ανακαλύφθηκαν κατά τη διάρκεια καταδύσεων στα ερείπια του Ηρακλείου-Πηγή: Ägyptisches Ministerium für Tourismus und Altertümer

Είναι το Ηράκλειο!  

Αλλά αυτό σημαίνει ότι το τείχος του ναού, το ιερό και τα υπόλοιπα ερείπια που ανακαλύφθηκαν στον βυθό της θάλασσας θα μπορούσαν στην πραγματικότητα να είναι η πόλη του Ηρακλείου, που έχει χαθεί εδώ και αιώνες. Ως γνωστόν, ο κύριος ναός τους ήταν αφιερωμένος στον Αμούν-Γκερέμπ. Το μέγεθος των ερειπίων και ο τεράστιος αριθμός ευρημάτων που ανακαλύφθηκαν σταδιακά από υποβρύχιους αρχαιολόγους δείχνουν επίσης ότι μια κάποτε σημαντική και μεγάλη πόλη βυθίστηκε στη θάλασσα.

Η επιβεβαίωση δόθηκε από ένα άλλο εύρημα: το 2003, οι αρχαιολόγοι βρήκαν μια πλάκα από λεπτό φύλλο χρυσού μεγέθους περίπου δέκα εκατοστών που έφερε μια ελληνική επιγραφή. Λέει: «Ο βασιλιάς Πτολεμαίος, γιος του Πτολεμαίου και της Αρσινόης, αφιερώνει αυτή τη γυμναστική στον Ηρακλή, προς όφελος της βασίλισσας του Βερενίκης, της αδελφής και της συζύγου του, του ίδιου και των παιδιών τους.» Αυτή η χρυσή πλάκα συνήθως ενσωματώνεται στα θεμέλια των κτιρίων από τον Πτολεμαίο Γ', που έζησε από το 46 έως το 222 π.Χ., κυβέρνησε την Αίγυπτο - και αναφέρεται στον Ηρακλή, τον συνονόματο του Ηρακλείου.  

Αυτό καθιστά σαφές: Ο Goddio και η ομάδα του βρήκαν το πολυπόθητο αρχαίο λιμάνι του Ηρακλείου. Το πόσο τεράστια ήταν αυτή η πόλη κάποτε μπορεί κανείς να φανταστεί. «Έχουμε εξερευνήσει μόνο περίπου το πέντε τοις εκατό του Ηρακλείου μέχρι στιγμής», λέει ο Goddio. Υπολογίζει ότι το συνολικό μέγεθος του βυθισμένου λιμανιού είναι περίπου τρεις φορές η έκταση της Πομπηίας. Αυτό επιβεβαιώνει την ελληνική παράδοση, σύμφωνα με την οποία το Ηράκλειο ήταν, στην ακμή του, το μεγαλύτερο λιμάνι της Αιγύπτου και ένα από τα σημαντικότερα λιμάνια ολόκληρης της περιοχής της Μεσογείου.

Η στήλη του Φαραώ Nectanebo που ανακαλύφθηκε στα ερείπια του Ηρακλείου αποκαλύπτει ότι το αρχαίο Ηράκλειο είναι πανομοιότυπο με την αιγυπτιακή πόλη Thonis -Πηγή: Jon Bodsworth/ Egypt Archive

Το διάταγμα του Nectanebo I  

Αλλά δεν είναι μόνο αυτό: Κατά τη διάρκεια των ανασκαφών τους, οι υποθαλάσσιοι αρχαιολόγοι ανακαλύπτουν επίσης κάτι που λύνει ένα άλλο μυστήριο της ιστορίας. Εκτός από το ερώτημα για το τι συνέβη στο Ηράκλειο, το πού βρίσκεται μια άλλη πόλη που είναι γνωστή μόνο από λίγες αιγυπτιακές επιγραφές είναι επίσης ασαφές: η Θώνις. Λέγεται επίσης ότι βρισκόταν στο δυτικό σκέλος του Νείλου και ήταν σημαντικός τελωνειακός σταθμός εισαγόμενων εμπορευμάτων στην ύστερη φάση της φαραωνικής εποχής. Πού ακριβώς ήταν όμως η Θώνις;

Η απάντηση σε αυτό δίνεται για άλλη μια φορά από ένα θεαματικό εύρημα: Όχι μακριά από τον ναό του Amun-Gereb, ο Goddio και η ομάδα του συναντούν μια μαύρη στήλη ύψους περίπου δύο μέτρων με στρογγυλεμένη επάνω άκρη. «Την ώρα της ανακάλυψής της ήταν ξαπλωμένη μπρούμυτα. Όταν το αναποδογυρίσαμε, είδαμε ότι ήταν εντελώς καλυμμένο με ιερογλυφικά – η επιγραφή ήταν εντελώς άθικτη», λέει ο Goddio.  

Και αυτή η επιγραφή τα έχει όλα. Επειδή αποδεικνύεται ότι είναι ένα διάταγμα του Nectanebo I, του τελευταίου φαραώ των αρχαίων αιγυπτιακών κυρίαρχων δυναστειών. Η επιγραφή από το 380 π.Χ. ανακοινώνει ότι ο ναός του Naith θα λάμβανε μερίδιο από τους φόρους και τα τελωνεία που επιβάλλονταν στην πόλη-λιμάνι. Λέει επίσης: «...να τοποθετηθεί αυτή η στήλη στην είσοδο της «Θάλασσας των Ελλήνων», στην πόλη που λέγεται Θώνις».

Το Ηράκλειο είναι η πόλη Θώνις 

Η στήλη απαντά έτσι σε ένα ερώτημα που είναι ανοιχτό εδώ και 2.000 χρόνια: «Η πόλη Θώνις και η πόλη του Ηρακλείου, που αναφέρονται σε διαφορετικά αρχαία κείμενα, ήταν στην πραγματικότητα η ίδια πόλη. Thonis είναι το αρχαίο αιγυπτιακό όνομα και Ηράκλειο είναι το όνομα που της έδωσαν οι νεοφερμένοι Έλληνες», εξηγεί ο Goddio. Η πόλη-λιμάνι, που ήταν σημαντική την εποχή των Πτολεμαίων, υπήρχε ήδη από το 600 π.Χ. - την εποχή των τελευταίων φαραωνικών δυναστειών - σημαντικό επίνειο για την Αίγυπτο. 

Γιατί όμως σήμερα η Θώνις-Ηράκλειο βρίσκεται στον βυθό της θάλασσας; Αρχική σελίδα -  Πηγή