Η πτώση: Γιατί βυθίστηκε στις πλημμύρες η Μητρόπολη Θώνις-Ηράκλειο (4)

19/10/2023

Είμαστε στο έτος 400 π.Χ. Το αιγυπτιακό λιμάνι Θώνις-Ηράκλειο βρίσκεται στο απόγειο της σημασίας και της ευημερίας του. Στις αποβάθρες της πόλης έρχονται πλοία από όλη τη Μεσόγειο.

Από την λίμνη φαίνονται τα πανίσχυρα τείχη του μεγάλου ναού Amun Gereb και πολλά άλλα κτίρια. Ένα μεγάλο κανάλι διασχίζει την Θώνη από τα ανατολικά προς τα δυτικά και συνδέει την περιοχή του λιμανιού στην Μεσόγειο με μια λίμνη στα δυτικά. Από εκεί μεταφέρεται κανείς επίσης στο Kanopus και στην ενδοχώρα. 

Ο υποβρύχιος αρχαιολόγος Frank Goddio και η ομάδα του έχουν ανακατασκευάσει την εμφάνιση της  αρχαίας Θώνις-Ηρακλείου σε έναν διαδραστικό χάρτη.

Αιγυπτιακές πόλεις γύρω στο 300 π.Χ. - ακόμη και μετά την ίδρυση της Αλεξάνδρειας, η Θώνiς-Ηράκλειο διατήρησε αρχικά τον σημαντικό ρόλο της ως πόλη-λιμάνι -Πηγή: Enyavar/ CC-by-sa 4.0

Η «Βενετία του Νείλου»  

Τα αμέτρητα ευρήματα που έχουν κάνει ο Goddio και η ομάδα του στην βυθισμένη πόλη τα τελευταία 20 χρόνια μαρτυρούν το ακμάζον θαλάσσιο εμπόριο εκείνης της εποχής. Στις πρώην λιμενικές λεκάνες και στα κανάλια Θώνις-Ηρακλείου βρίσκονται εκατοντάδες φυλαχτά, μικρές αναθηματικές άγκυρες από μπρούτζο, μόλυβδο ή πέτρα και άλλα αφιερώματα που οι ναυτικοί πετούσαν στο νερό για να ευχαριστήσουν τους θεούς για ένα άβατο πέρασμα. Οι αρχαιολόγοι έχουν επίσης ανακαλύψει περισσότερα από 70 ναυάγια από την Φαραωνική και την πρώιμη Πτολεμαϊκή περίοδο στην περιοχή της πρώην πόλης-λιμανιού.

Λόγω των πολλών καναλιών και των λιμανιών του, η  πόλη Θώνις-Ηράκλειο θεωρούνταν η «Βενετία του Νείλου» εκείνη την εποχή, αλλά ταυτόχρονα ήταν ένα χωνευτήρι πολιτισμών. Η παράκτια περιοχή στο στόμιο του δυτικότερου βραχίονα του Νείλου είναι η μόνη περιοχή στην Αίγυπτο όπου επιτρέπεται στους Έλληνες να εγκατασταθούν και να εργάζονται ανενόχλητοι. Η πόλη λοιπόν είχε εξαρχής και ελληνικές και αιγυπτιακές επιρροές. Το εμπόριο επωφελείται από αυτή τη διπλή φύση, όπως και οι πολλοί ναοί της πόλης αφιερωμένοι σε διαφορετικές θεότητες.

Κεραμικά αγγεία και άλλα αντικείμενα από τα σπίτια και τους ναούς της πόλης Θώνις-Ηρακλείου. Από την θέση τους φαίνεται ότι οι κάτοικοι σταδιακά εγκατέλειψαν τα βόρεια της πόλης-Πηγή:ChristophGerigk, FranckGoddio/ Hilti Foundation

Η πόλη αρχίζει να βυθίζεται  

Η ακμή της πόλης Θώνις-Ηρακλείου συνεχίζεται ακόμη και αφού μεγάλα τμήματα της Αιγύπτου περιέλθουν στην περσική κυριαρχία και τελειώσει η εποχή των Αιγυπτίων Φαραώ. Το 332 π.Χ. μετά την νίκη των Μακεδόνων-Ελλήνων υπό τον Μέγα Αλέξανδρο επί των Περσών, η Αίγυπτος περιήλθε στην κυριαρχία των Μακεδόνων - τότε ξεκίνησε η εποχή των Πτολεμαίων βασιλιάδων της Αιγύπτου. Το 331 π.Χ. ο Μέγας Αλέξανδρος έχτισε ένα νέο λιμάνι λίγα χιλιόμετρα δυτικά του Ηρακλείου: την Αλεξάνδρεια. Σύμφωνα με την θέλησή του, θα πρέπει να γίνει το νέο κέντρο εμπορίου και μάθησης.

Παρόλα αυτά, η πόλη Θώνις-Ηράκλειο μπόρεσε αρχικά να επιβληθεί απέναντι στον ανταγωνισμό στα δυτικά. Ωστόσο, χρειάζεται ολοένα και περισσότερο να αντιμετωπίσει ένα εντελώς διαφορετικό πρόβλημα: το τεράστιο φορτίο στα κτίρια οδηγεί σε ολοένα αυξανόμενη καθίζηση, ειδικά στο βόρειο τμήμα της πόλης. Το μαλακό χώμα, φτιαγμένο από λάσπη του Νείλου, υποχωρεί σταδιακά κάτω από το βάρος των κτιρίων και οι πλημμύρες εμφανίζονται όλο και πιο συχνά στις περιοχές της όχθης. Όμως οι κάτοικοι της πόλης προσαρμόζονται: μεταφέρουν τα περισσότερα από τα κτίρια και τους ναούς τους στο κεντρικό νησί, το οποίο βρίσκεται λίγο ψηλότερα.

Ο μεγάλος σεισμός  

Το 150 π.Χ. η πόλη Θώνις-Ηράκλειο γνώρισε την πρώτη της μεγάλη καταστροφή: «Ένας σεισμός προκάλεσε τσουνάμι που κατέστρεψε το μεγαλύτερο μέρος της πόλης», αναφέρει ο Goddio. Οι κραδασμοί μαλακώνουν το ήδη ασταθές υπέδαφος και οδηγούν σε ρευστοποίηση του εδάφους: το υπέδαφος γίνεται μια ημι-υγρή μάζα λάσπης στην οποία τα κτίρια βυθίζονται και οι τοίχοι καταρρέουν. «Μόνο λίγα νησιά παρέμειναν πάνω από την στάθμη του νερού», είπε ο αρχαιολόγος.

Αυτά τα καμπύλα δοκάρια προέρχονται από μια πτολεμαϊκή γαλέρα μήκους 25 μέτρων που καταστράφηκε στον σεισμό του 150 π.Χ., όταν χτυπήθηκε από συντρίμμια και βυθίστηκε-Πηγή:ChristophGerigk, FranckGoddio/ Hilti Foundation

Μια Πτολεμαϊκή γαλέρα που ανακαλύφθηκε από τον Goddio και την ομάδα του το 2021 μαρτυρεί επίσης την καταστροφή αυτού του σεισμού και του τσουναμιού. Το πλοίο μήκους 25 μέτρων, που κινούνταν από κωπηλάτες και ένα μεγάλο πανί, ήταν αγκυροβολημένο στην προβλήτα, στο κανάλι στην νότια πλευρά του μεγάλου ναού Amun Gereb. Όταν ο σεισμός κατέστρεψε τον ναό και τεράστια κομμάτια ερειπίων έπεσαν στο κανάλι, χτύπησαν την γαλέρα, βυθίζοντάς την και σκεπάζοντάς την με ένα παχύ στρώμα από μπάζα και πηλό. Αυτό το στρώμα έχει διατηρήσει το ναυάγιο σχεδόν σε τέλεια κατάσταση μέχρι σήμερα. Ακόμη και οι λεπτομέρειες της κατασκευής της εξακολουθούν να είναι αναγνωρίσιμες, όπως η επίπεδη καρίνα που έχει βελτιστοποιηθεί για την πλοήγηση στον Νείλο ή οι συνδέσεις με αυλάκι και τένοντα των σανίδων της γάστρας της.  

Ωστόσο, η καταστροφή που προκάλεσε ο σεισμός και το τσουνάμι είναι η αρχή της παρακμής για την άλλοτε σημαντική πόλη-λιμάνι. Όλο και περισσότερα πλοία κατευθύνονται πλέον στην γειτονική παραλιακή μητρόπολη της Αλεξάνδρειας αντί γι΄ αυτό το λιμάνι. Η Θώνις-Ηράκλειο χάνει όλο και περισσότερο τη σημασία της. Την εποχή της Κλεοπάτρας, η πόλη ήταν ακόμα θρησκευτικό κέντρο λόγω του ναού της, αλλά είχε από καιρό μείνει πίσω οικονομικά. Το μαρτυρούν και τα εντυπωσιακά αραιά ευρήματα και τα λίγα, μάλλον μικρά κτίρια της ρωμαϊκής εποχής. Στην ύστερη αρχαιότητα, όμως, μερικοί νέοι χριστιανοί άποικοι εγκαταστάθηκαν στα υπόλοιπα νησιά της παραλιακής πόλης και ιδρύθηκε και βυζαντινό γυναικείο μοναστήρι.

Η τελική πτώση  

Αλλά γύρω στο 800 μ.Χ., συνέβη μια δεύτερη μεγάλη καταστροφή: «Αυτή την εποχή, συνέβη ένας δεύτερος ισχυρός σεισμός που κατέστρεψε ολοσχερώς την πόλη», αναφέρει ο Frank Goddio. «Ήταν ο ίδιος σεισμός που κατέστρεψε ολοσχερώς την πόλη Canopus και που έκανε το λιμάνι Portus Magnus της Αλεξάνδρειας να καταρρεύσει και να βυθιστεί». Οι δονήσεις, σε συνδυασμό με παλιρροϊκά κύματα και ανανεωμένη ρευστοποίηση του εδάφους, άφησαν το υπόλοιπο της πόλης Θώνις-Ηράκλειο και μεγάλα τμήματα των γειτονικών ακτών να βυθίζονται τελικά στα νερά της Μεσογείου. Συνολικά, μια έκταση 110 τετραγωνικών χιλιομέτρων εξαφανίζεται κάτω από τα κύματα.  

Τα ερείπια της άλλοτε σημαντικής, πλούσιας πόλης-λιμανιού παρέμειναν χαμένα για 1.200 χρόνια. Τα λείψανά τους βρίσκονται κρυμμένα κάτω από δέκα μέτρα νερού και περίπου δύο μέτρα λάσπης και άμμου στον κόλπο του Αμπουκίρ. Μόνο η επίμονη έρευνα από υποβρύχιους αρχαιολόγους του Ευρωπαϊκού Ινστιτούτου Υποβρύχιας Αρχαιολογίας (IEASM) με επικεφαλής τον Frank Goddio οδήγησε στην εκ νέου ανακάλυψη της πόλης Θώνις-Ηρακλείου και αποκάλυψε την τύχη αυτής της πόλης. Αρχική σελίδα - Πηγή