Σαντορίνη: Η υποθαλάσσια ηφαιστειακή έκρηξη πριν από 520.000 χρόνια ήταν δέκα φορές μεγαλύτερη από την έκρηξη της Χούνγκα Τόνγκα και μπορεί να ξαναγίνει...

Το ειδύλλιο είναι απατηλό: Πριν από 520.000 χρόνια, μια τεράστια υποβρύχια έκρηξη συγκλόνισε την περιοχή γύρω από το νησί της Σαντορίνης. Ήταν μια από τις ισχυρότερες εκρήξεις που έχουν καταγραφεί ποτέ στο Αιγαίο. © Thomas Ronge/IODP

16/1/2024

Σαντορίνη: Ανακαλύφθηκε η μεγαλύτερη έκρηξη στο Αιγαίο

Η υποθαλάσσια ηφαιστειακή έκρηξη πριν από 520.000 χρόνια ήταν δέκα φορές μεγαλύτερη από την έκρηξη της Χούνγκα Τόνγκα

Πύρινη καταστροφή: Πριν από 520.000 χρόνια υπήρξε μια τεράστια ηφαιστειακή έκρηξη στο βυθό της ανατολικής Μεσογείου - έξι φορές πιο βίαιη από την περίφημη έκρηξη της Θήρας της Εποχής του Χαλκού και δέκα φορές πιο ισχυρή από την έκρηξη του υποθαλάσσιου ηφαιστείου Τόνγκα το 2022. Οι αναλύσεις του πυρήνα του γεωτρύπανου αποκαλύπτουν ότι ένα υποθαλάσσιο ηφαίστειο εξερράγη εκείνη την εποχή ηφαιστειακό σύμπλεγμα της Σαντορίνης και άφησε κοιτάσματα ελαφρόπετρας πάχους έως και 150 μέτρων στον βυθό της θάλασσας. Ήταν μια από τις ισχυρότερες εκρήξεις σε αυτή την περιοχή, όπως αναφέρουν οι ερευνητές.

Το ελληνικό νησί της Σαντορίνης βρίσκεται σε πύρινο έδαφος: κάτω από αυτό βρίσκεται το ηφαιστειακό πεδίο Χριστιανά-Σαντορίνη-Κολόμβο, το οποίο τροφοδοτεί περισσότερα από 20 κυρίως υποθαλάσσια ηφαίστεια και συχνά έχει προκαλέσει εκρηκτικές εκρήξεις. Μόνο γύρω από τη Σαντορίνη υπήρξαν τουλάχιστον δώδεκα πλινιακές εκρήξεις που χαρακτηρίζονται από εκρηκτική τέφρα και εκρήξεις λάβας τα τελευταία 360.000 χρόνια. Η τελευταία μεγάλη και πιθανώς πιο διάσημη έκρηξη ήταν η έκρηξη της Θήρας, η οποία κάλυψε ολόκληρη την ανατολική Μεσόγειο με τέφρα και τσουνάμι γύρω στο 1600 π.Χ. - και προκάλεσε την κατάρρευση της Μινωικής Αυτοκρατορίας.

Το ηφαιστειακό πεδίο Χριστιανά-Σαντορίνη-Κολόμβο βρίσκεται κοντά στο ελληνικό νησί της Σαντορίνης. Κόκκινες και κίτρινες κουκκίδες σημαδεύουν τις τρύπες. © Druitt et al./ Communications Earth & Environment, CC-by 4.0

Οι πυρήνες του τρυπανιού αποκαλύπτουν ένα παχύ στρώμα ελαφρόπετρας

Τώρα όμως οι γεωλόγοι ανακάλυψαν ίχνη μιας ακόμη πιο ισχυρής ηφαιστειακής έκρηξης στο ηφαιστειακό πεδίο της Σαντορίνης. Στοιχεία για αυτό δόθηκαν από πυρήνες βράχου που ελήφθησαν από την ομάδα του Tim Druitt από το Πανεπιστήμιο του Clermont-Auvergne στο πλαίσιο του διεθνούς προγράμματος βαθιάς γεώτρησης IODP. Για να γίνει αυτό, οι ερευνητές άνοιξαν τρύπες σε βάθος 900 μέτρων σε δώδεκα τοποθεσίες στο ηφαιστειακό πεδίο Χριστιανά-Σαντορίνη-Κολόμβο. Επομένως, οι πυρήνες του γεωτρύπανου περιείχαν όλα τα ηφαιστειακά κοιτάσματα από τα τελευταία 23 εκατομμύρια χρόνια.

Κάτι εκπληκτικό προέκυψε: στους πυρήνες του τρυπανιού, οι ερευνητές ανακάλυψαν ένα στρώμα ελαφρόπετρας και άλλο ηφαιστειακό υλικό πάχους έως και 150 μέτρων - απόδειξη μιας άγνωστης μέχρι τώρα, βίαιης ηφαιστειακής έκρηξης. Αυτό συνέβη πριν από περίπου 520.000 χρόνια και πρέπει να προήλθε από ένα ηφαίστειο που ήταν κάτω από το νερό εκείνη την εποχή, όπως διαπίστωσαν οι ερευνητές. Ωστόσο, το πού ακριβώς βρισκόταν αυτό το υποθαλάσσιο ηφαίστειο - είτε κάτω από τη Σαντορίνη είτε μεταξύ Σαντορίνης και Χριστιανής - είναι ακόμα ασαφές.

 Περισσότερο ηφαιστειακό υλικό από το ηφαίστειο της Τόνγκα

Αυτό που είναι ξεκάθαρο, ωστόσο, είναι πόσο ισχυρή πρέπει να ήταν η έκρηξη, που ονομάστηκε Archaeos (Αρχαίος), εκείνη την εποχή: «Το κοίτασμα τάφρου που ανακαλύφθηκε πρόσφατα έχει όγκο άνω των 90 κυβικών χιλιομέτρων και πάχος έως και 150 μέτρα», αναφέρει ο συν- συγγραφέας Steffen Kutterolf από το GEOMAR Helmholtz Center for Ocean Research Kiel. «Αυτό είναι έξι φορές μεγαλύτερο από τις αποθέσεις πυροκλαστικής ροής της μινωικής έκρηξης και 10 φορές μεγαλύτερο από εκείνο της ηφαιστειακής έκρηξης Hunga Tonga-Hunga Ha'apai στις 22 Ιανουαρίου 2022».

Για να εκτοξευθεί τόσο μεγάλη ποσότητα ηφαιστειακού υλικού, η έκρηξη του Αρχαίου πρέπει να ήταν εξαιρετικά βίαιη. Ο πορώδης τόφφος από μόνος του είχε όγκο τουλάχιστον 89 κυβικά χιλιόμετρα, πιθανότατα σημαντικά περισσότερο, όπως τονίζουν ο Druitt και οι συνεργάτες του. Συνολικά, οι γεωλόγοι διαπίστωσαν ότι τα ηφαιστειακά κοιτάσματα, τα οποία είναι σε μεγάλο βαθμό υποθαλάσσια, εκτείνονται σε μια έκταση άνω των 3.000 τετραγωνικών χιλιομέτρων. Ανακάλυψαν επίσης κοιτάσματα ελαφρόπετρας πάχους πολλών μέτρων στα γειτονικά νησιά Σαντορίνη, Χριστιανή και Ανάφη.

Κάπως έτσι θα μπορούσε να είχε συμβεί η έκρηξη του υποθαλάσσιου ηφαιστείου Αρχαίου. © Druitt et al./ Communications Earth & Environment, CC-by 4.0

Μάγμα, τέφρα και πυροκλαστικές ροές

Ο Druitt και η ομάδα του ανακατασκεύασαν τον τρόπο με τον οποίο έλαβε χώρα η ηφαιστειακή έκρηξη του Archaeos με βάση τη φύση των υποθαλάσσιων κοιτασμάτων. Αντίστοιχα, πλούσιο σε αέριο μάγμα εκτοξεύτηκε από την υποθαλάσσια ηφαιστειακή οπή με υψηλή ταχύτητα και αναμίχθηκε με το μερικώς εξατμιζόμενο νερό. Δημιουργήθηκε ένα καυτό μείγμα τέφρας και πορωδών κομματιών ελαφρόπετρας, το οποίο έτρεξε στις πλευρές του ηφαιστείου ως πυροκλαστική ροή. Αυτά τα καυτά, όλο και πιο κορεσμένα ρέματα έρεαν έως και 70 χιλιόμετρα στις γύρω ωκεανικές λεκάνες.

Ωστόσο, μέρος της έκρηξης έσπασε την επιφάνεια του νερού, δημιουργώντας ένα σύννεφο τέφρας και πυροκλαστικές ροές. Αυτά μετέφεραν στάχτη και ελαφρόπετρα στα γύρω νησιά. Σύμφωνα με την ερευνητική ομάδα, η κλίμακα αυτής της έκρηξης ξεπερνά αυτή του οροπεδίου της Κω πριν από περίπου 161.000 χρόνια - που προηγουμένως θεωρούνταν η ισχυρότερη γνωστή έκρηξη στο ηφαιστειακό τόξο του Νοτίου Αιγαίου.

Νέα άποψη του ηφαιστείου του Αιγαίου

«Τα νέα ευρήματά μας αλλάζουν τις προηγούμενες ιδέες μας για το ηφαιστειακό τόξο του Νοτίου Αιγαίου: Αποκαλύπτουν μεγαλύτερη ικανότητα για εξαιρετικά επικίνδυνες υποθαλάσσιες εκρήξεις από ό,τι πιστεύαμε προηγουμένως», γράφουν ο Druitt και οι συνεργάτες του. «Υποδηλώνουν την ύπαρξη μιας μεγάλης, θαμμένης υποθαλάσσιας καλντέρας στην οποία βρίσκεται το σύγχρονο ηφαιστειακό πεδίο σήμερα.» Επιπλέον, η έκρηξη του Archaeos επεκτείνει την ιστορία των εκρήξεων του ηφαιστειακού πεδίου Christiana-Santorini-Kolumbo πιο πίσω στο παρελθόν.

Παρά αυτή την εκρηκτική ιστορία, είναι πολύ απίθανο το ηφαιστειακό πεδίο να βιώσει ξανά μια τόσο μεγάλη έκρηξη στο εγγύς μέλλον. «Η γνώση της ιστορίας είναι επίσης ένα απαραίτητο συστατικό για την πρόβλεψη του μέλλοντος», λέει ο Kutterolf. (Communications Earth & Environment, 2024; doi: 10.1038/s43247-023-01171-z)

 Πηγή: Quelle: GEOMAR Helmholtz-Zentrum für Ozeanforschung Kiel & scinexx.de